مس‌های رسوبی به‌عنوان گوهرسنگ: مطالعه موردی از کانی زایی مس در رسوبات آبرفتی دشت جنوبی رفسنجان
محورهای موضوعی :
حامد زندمقدم
1
(دانشگاه شهید باهنر کرمان)
حمید طاهری نیا
2
(دانشگاه شهید باهنر کرمان)
حمید احمدی پور
3
(دانشگاه شهید باهنر کرمان)
کلید واژه: کانی‌زایی مس, گوهرسنگ, نهشته‌های پلیوسن - کواترنری, دشت جنوبی رفسنجان.,
چکیده مقاله :
نهشته‌های پلیوسن -کواترنری دشت جنوبی رفسنجان (غرب استان کرمان)، دارای انواع کانی‌های مس از نوع رسوبی است و از ارزش سنگ‌های کلکسیونی و گوهرسنگ برخوردار هستند. مهم‌ترین کانی‌های مس شناسایی شده شامل مالاکیت، آزوریت، آتاکامیت و پاراتاکامیت هستند. کانی‌زایی مس در این توالی به سه صورت سیمان (در کنگلومراها)، نودول (در ماسه‌سنگ‌ها و گلسنگ‌های توفی) و لامیناسیون‌های موازی تا مورب متناوب با کلسیت (تراورتن‌ها) مشاهده می‌شوند. دو گروه اول صرفاً جنبه تزئینی و کلکسیونی داشته اما گروه سوم از قابلیت تراش مناسبی برای جواهرسازی برخوردار است؛ بنابراین به‌عنوان گوهرسنگ معرفی می‌شود. شستشوی مس از کانسارهای پورفیری مس ناحیه بالادست (ارتفاعات مربوط به کمربند دهج - ساردوئیه) و به دنبال آن غنی شدن و رسوب‌گذاری مس در نهشته‌های جوان پایین‌دست، محتمل‌ترین مدل تشکیل کانی‌های مس‌دار در نهشته‌های مورد مطالعه محسوب می‌شود و به‌عنوان کانسارهای مس نوع اگزوتیک معرفی می‌شوند.
The Pliocene-Quaternary sediments of the southern plain of Rafsanjan (west of Kerman province), have a variety of sedimentary copper minerals which can be used as gemstones and suitable for minerals/rocks colledctioners. The most important copper identified minerals include malachite, azurite, atacamite and paratacamite. Copper mineralization in this sequence is observed in three forms: cement (in conglomerates), nodules (in sandstones and tuffaceous mudstones), and alternating parallel to cross-laminations with calcite (travertines). The first two groups have only a decorative value, but the third group has the potential for jewelry making and is therefore presented as a gemstone. The leaching of copper from porphyry copper deposits in the upstream area (related to the Dehj-Sardouyeh belt) followed by the enrichment and deposition of copper in the young deposits downstream is considered the most probable model for the copper mineralization in the studied deposits. These deposits are called as exotic copper deposits.
زهره بخش، ع. و وحدتی دانشمند، ف.، 1366. نقشه 250000/1 رفسنجان. شماره 10، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
- شفیعی بافتی، ب.، رحمان زاده، ف.، زندمقدم، ح.، طاهری نیا، ح.، طالبی، م. و زین الدینی، ا.، 1400. گزارش اولین رخداد از کانی‌سازی مس نوع اگزاتیک در ایران. چهلمین گردهمایی ملی علوم زمین، تهران.
- طاهری نیا، ح.، 1399. بررسی ویژگی‌های زمین‌شناسی و کانی‌شناسی سنگ‌های تزئینی و گوهرسنگ‌های منطقه رفسنجان (غرب استان کرمان) و معرفی آنها. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زمین‌شناسی اقتصادی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، 223.
- Aftabi, A. and Atapour, H., 2010. Alteration geochemistry of volcanic rocks around Sarcheshmeh porphyry copper deposit, Rafsanjan, Kerman, Iran: implications for re- gional exploration. Resource Geology. 61 (1), 76–90.
- Atapour, H. and Aftabi, A., 2007. The geochemistry of gossans associated with Sarcheshmeh porphyry copper deposit, Rafsanjan, Kerman, Iran: implications for exploration and the environment. Journal of Geochemical Exploration. 93, 47–65.
- Chavez, W.X., 2000. Supergene oxidation of copper deposits: zoning and distribution of copper oxide minerals. Society Economic Geologists. 41,10–21.
-Campos, E., Menzies, A.H., Hernandez, V., Sola, S., Barraza, M. and Riquelme, R., 2015. Understanding exotic-Cu mineralisation: Part I—characterization of chrysocolla. In 13th SGA Biennial meeting, Nancy, Proceedings 3,11-53.
- Dimitrijevic, M.D., Dimitrijevic, M. N. and Djordevic, M., 1971. Geological quadrangle map of rafsanjan,1/100000,Geological Survey of Iran Tehran ,sheetb 7150.
- Fernández-Mort, A., 2018. A genetic model based on evapoconcentration for sediment-hosted exotic-Cu mineralization in arid environments: the case of the El Tesoro Central copper deposit, Atacama Desert, Chile. Mineralium Deposita 53, 775-795.
- Nelson, M., Kyser, K., Clark, A. and Oates, C., 2007. Carbon isotope evidence for microbial involvement in exotic copper silicate mineralization, Huinquintipa and Mina Sur, northern Chile. Economic Geology 102(7): 1311–1320.
- Riquelme, R., Tapia, M., Campos, E., Mpodozis, C., Carretier, S., González, R., Muñoz, S., Fernández-Mort, A., Sanchez, C. and Marquardt, C., 2017. Supergene and exotic Cu mineralization occur during periods of landscape stability in the Centinela Mining District, Atacama Desert. Basin Research 30(3), 395-425.
- Mohamadi Nasab, S., Shafiei Bafti, B., Yarahmadi, M.R., Mahmoudi Maymand, M. and Kamalabadi Khorasani, J., 2022. Mineralogical Properties of the Copper Slags from the SarCheshmeh Smelter Plant, Iran, in View of Value Recovery. Minerals 12(9), 1153.
- Münchmeyer, C., 1996. Exotic deposits: products of lateral migration of supergene solutions from porphyry copper deposits. In Camus F, Sillitoe RH, Petersen R (eds) Andean Copper deposits: new Discoveries, mineralization styles and metallogeny. Society Economic Geologists. 5, 43–58.
- Safari, H.O., Bagas, L. and Shafiei Bafti, B., 2015. Structural controls on the localization of Cu deposits in the Kerman Cu metallogenic province of Iran using geoinformatic techniques. Ore Geology Reviews 67, 43–56.
- Sillitoe, R.H., 2005. Supergene oxidized and enriched porphyry copper and related deposits. Economic Geology 100th Anniversary 29, 723–768.
مس‌های رسوبی به‌عنوان گوهرسنگ: مطالعه موردی از کانی زایی مس در رسوبات آبرفتی دشت جنوبی رفسنجان
حامد زندمقدم(1و1)، حمید طاهری نیا2و حمید احمدی پور3
1. دانشیار گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر کرمان
2. دانش‌آموخته کارشناسی ارشد گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر کرمان
3. استاد گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر کرمان
چکیده
نهشته‌های پلیوسن -کواترنری دشت جنوبی رفسنجان (غرب استان کرمان)، دارای انواع کانی‌های مس از نوع رسوبی است و از ارزش سنگ‌های کلکسیونی و گوهرسنگ برخوردار هستند. مهم‌ترین کانی‌های مس شناسایی شده شامل مالاکیت، آزوریت، آتاکامیت و پاراتاکامیت هستند. کانی‌زایی مس در این توالی به سه صورت سیمان (در کنگلومراها)، نودول (در ماسه‌سنگ‌ها و گلسنگ‌های توفی) و لامیناسیون‌های موازی تا مورب متناوب با کلسیت (تراورتن‌ها) مشاهده می‌شوند. دو گروه اول صرفاً جنبه تزئینی و کلکسیونی داشته اما گروه سوم از قابلیت تراش مناسبی برای جواهرسازی برخوردار است؛ بنابراین به‌عنوان گوهرسنگ معرفی می‌شود. شستشوی مس از کانسارهای پورفیری مس ناحیه بالادست (ارتفاعات مربوط به کمربند دهج - ساردوئیه) و به دنبال آن غنی شدن و رسوب‌گذاری مس در نهشته‌های جوان پایین‌دست، محتمل‌ترین مدل تشکیل کانی‌های مس‌دار در نهشته‌های مورد مطالعه محسوب می‌شود و به‌عنوان کانسارهای مس نوع اگزوتیک معرفی می‌شوند.
واژه‌های کلیدی: کانی‌زایی مس، گوهرسنگ، نهشته‌های پلیوسن - کواترنری، دشت جنوبی رفسنجان.
Sedimentary coppers as gemstone: a case study of copper mineralization in the alluvial sediments of the southern plain of Rafsanjan
Zand-Moghadam H.,1 Taheri Nia H.2, Ahmadipour H.3
1. Associate professor, Department of Geology, Faculty of Sciences, Shahid Bahonar University
2. Master's degree, Department of Geology, Faculty of Sciences, Shahid Bahonar University
3. Professor, Department of Geology, Faculty of Sciences, Shahid Bahonar University
Abstract
The Pliocene-Quaternary sediments of the southern plain of Rafsanjan (west of Kerman province), have a variety of sedimentary copper minerals that have the value of collectible rocks and gemstones. The most important copper minerals are identified include malachite, azurite, atacamite and paratacamite. Copper mineralization in this sequence is observed in three forms: cement (in conglomerates), nodules (in sandstones and tuffaceous lichens), and alternating parallel to cross-laminations with calcite (travertines). The two groups (1 and 2) have only a decorative and collectible aspect, but the third group has the ability to cut well for jewelry making and is therefore presented as a gemstone. The leaching of copper from porphyry copper deposits in the upstream area (related to the Dehj-Sardouyeh belt) and followed by the enrichment and deposition of copper in the young deposits downstream is considered the most probable model for the copper mineralization in the studied deposits that are called as exotic copper deposits.
|
Key words: Copper mineralization, Gemstone, Pliocene-Quaternary deposits, Southern plain of Rafsanjan
مقدمه
پهنه رفسنجان به دلیل دارا بودن ویژگی‌های گوناگون ساختاری و زمین‌شناسی، گوهرسنگ‌ها و کانی‌های کلکسیونی متعددی در اطراف آن مشاهده می‌شود (برای مثال: طاهری نیا، 1399). ازآنجایی‌که اشتغال‌زایی در بخش گوهرسنگ‌ها بسیار کم‌هزینه و دارای ارزش افزوده بسیار بالا است، بنابراین شناسایی پتانسیل گوهرسنگ‌ها می‌تواند راهگشایی بسیار مهم و سود‌آور در زندگی اقتصادی مردم محلی باشد. دشت جنوبی رفسنجان (شکل 1)، یکی از مناطق است که پتانسیل مناسبی برای پیدایش گوهرسنگ‌ها برخوردار می‌باشد. این پهنه علاوه بر رسوبات مختلف آبراهه‌ای با پتانسیل گوهرسنگی (انواع آگات، کلسدونی ، ژاسپر و قطعات مرمر ، آراگونیت و قطعات فسیلی قابل تراش)، که به‌صورت پراکنده در سطح دشت مشاهده می‌شود، گاهی لایه‌های سنگی وجود دارد که می‌تواند از این لحاظ دارای اهمیت باشند. دشت جنوب رفسنجان، منطقه فروافتاده در جنوب رفسنجان است، از جنوب به بخش شمال غربی نوار دهج - ساردویه (بخش جنوب شرقی کمربند ارومیه دختر) که به‌طور عمده متشکل از توالی‌های ولکانیکی-رسوبی است، می‌رسد و اغلب رسوبات آبرفتی منطقه از آنجا سرچشمه می‌گیرند. مهم‌ترین توان معدنی و اقتصادی ناحیه، درون واحدهای آتشفشانی ائوسن از نوار دهج - ساردوئیه است و شامل اندیس‌هایی از مس پورفیری، مربوط به توده‌های مونزونیتی - دیوریتی است (Dimitrijevic et al., 1971). ازاین‌رو ناحیه بالادست غنی از کانی‌های مس‌دار می‌باشد (برای مثال،Atapour and Aftabi, 2007; Aftabi and Atapour, 2010; Safari et al., 2015; Mohamadi Nasab et al., 2022 )، هوازدگی شیمیایی آنها می‌تواند سبب‌ساز آزادسازی سیالات غنی از مس شود. در قسمت‌های پایین‌دست (دشت رفسنجان) مجموعه سنگ‌های مربوط به نئوژن و کواترنر وجود دارد. این مجموعه به‌طور عمده شامل توالی‌های ضخیمی از کنگلومرا و برش با جورشدگی متوسط تا خوب است و از خرده‌های ماسه‌سنگی، آهکی و گاهی ولکانیکی تشکیل شده است. این نهشته‌ها اغلب در بخش مشرف به دشت رفسنجان (بخش بیرونی نوار دهج - ساردوئیه) مشاهده می‌شوند، به‌صورت دگرشیب بر روی فلیش‌ها و سنگ‌های ولکانیکی (یا توف‌ها) مربوط به ائوسن قرار گرفته‌اند. در بخش شرقی دشت جنوبی رفسنجان (شرق روستای سعیدآباد)، این نهشته‌ها میزبان نهشته‌های مس‌داری است که در لایه‌های فوقانی این مجموعه قرار دارند. این لایه‌ها که اغلب حالت تراورتنی داشته و همراه با کنگلومرای عهد حاضر مشاهده می‌شوند از قابلیت گوهرسنگ برخوردار هستند. هدف از این تحقیق شناسایی و معرفی نمونه‌ای از سنگ‌های مس‌دار است و از قابلیت تراش مناسبی برخوردار است و به‌عنوان گوهرسنگ معرفی می‌شوند.