پهنهبندی تکتونیک فعال در گستره ساوه و پیرامون، جنوب غرب تهران
محورهای موضوعی :بیژن عبداللهی 1 , حسين حاجی علی بیگی 2
1 - دانشگاه خوارزمی
2 - دانشگاه شهید بهشتی
کلید واژه: شاخص­, های ریخت­, زمین­, ساختی فعالیت زمینساخت نسبی زمین­, ساخت فعال گستره ساوه ,
چکیده مقاله :
شاخصهای زمینریخت ساختی برای بررسی تاثیر فعالیت زمینساخت فعال و تشخیص ناهنجاریهای مرتبط با آن به‌ویژه در مناطقی که کار مطالعاتی کمّی بر روی این نوع فعالیتها در آن صورت گرفته، میتواند ابزار مفیدی باشد. منطقه موردمطالعه، واقع در گستره ساوه، بخشی از زون ساختاری- رسوبی ایران مرکزی است. با مطالعه نقشههای زمینشناسی و توپوگرافی و به‌کارگیری دادههای رقومی ارتفاعی، وضعیت فعالیت نسبی زمینساختی این گستره، با استفاده از برخی از شاخصهای ریخت زمینساختی ازجمله (Hi)، (Re) و(Bs) ، (AF)، (Vf)، (Vc) ،(V)، (SL) ، (Smf) و(Iat)، در هشت پیشانی و نه حوضه (شورپایینی، لار، بیدلو، امیرآباد، شوربالایی، اشتهارد، بوئینزهرا، عرب و خررود) با هم مقایسه شده است. شاخص انتگرال هیپسومتری ، بلوغ نسبی تمام حوضهها و فعالیت زمینساختی بیشتر حوضه عرب نسبت به سایر حوضهها را نشان میدهد. شاخص نسبت کشیدگی بیشترین کشیدگی برای حوضههای لار، شوربالایی و خررود و کمترین کشیدگی برای حوضه شور پایینی میباشد. شاخص عدم تقارن آبراههها بیشترین برافرازش را برای حوضه بیدلو نشان میدهد که برافرازش در سمت راست حوضه و ارتفاعات بین این حوضه و حوضه امیرآباد میباشد. شاخصهای نسبت پهنای دره به عمق، شکل دره و نسبت عرض دره به ارتفاع دره، همگی بیانگر بیشترین فعالیت زمینساختی در درههای واقع در مرز بین حوضههای شوربالایی و امیرآباد ، قسمت جنوبی حوضه لار و مرز بین امیرآباد و بیدلو میباشند. شاخص شیب آبراهه ، حوضههای خررود، بوئینزهرا و عرب را فعالترین حوضهها نشان میدهد. همچنین شاخص سینوسیتی پیشانی کوهستان، فعالیت زمینساختی بالا را برای تمام حوضهها بیان میکند. بر اساس نقشه پهنهبندی زمین ساختفعال نیز میتوان گفت، ارتفاعات موجود در مرز بین سه حوضه اشتهارد، شور بالایی و امیرآباد، حوضه لار و قسمتهایی از ارتفاعات موجود در بین حوضههای بیدلو و امیرآباد، دارای بیشترین فعالیت زمینساختی بوده و در کلاس زمینساختی 1 و بسیار فعال قرار گرفتهاند که متاثر از عملکرد گسلهای جارو، گمرکان،ایپک، تکیداق، علیشار میباشد. همچنین سایر قسمتها در امتداد پیشانی کوهستان نیز در کلاس زمینساختی 2 و فعال میباشند و مناطق پستتر حوضههایی مانند خررود و بوئینزهرا و عرب در کلاس زمینساختی 3 ، نسبتاً فعال و بخشهایی از حوضههای شور بالایی و شور پایینی در کلاس زمینساختی 4 و فعالیت کم قرار گرفتهاند. سه شاخص SL،Smf وVf حساس‌ترین شاخص‌ها نسبت به حرکات گسل‌ها میباشند. بالاترین نرخ شاخص SL برای حوضههای خر رود ، بوئینزهرا و عرب است که منطبق با موقعیت گسل جنب و لرزه زاي ایپک میباشد. همچنین فعالترین حوضه از نظر شاخص Smf ، حوضه امیرآباد است که در امتداد گسل تکیداق میباشد. کمترین مقادیر شاخص Vf در مرز بین حوضههای شور بالایی و امیرآباد میباشد که در اطراف گسلهای گمرکان و جارو میباشد.
Geomorphic indexes can be a useful tool for investigating the impact of active tectonics and the identification of related anomalies, especially in areas that quantitative research work has been done. The study area is a part of the Central Iranian structural-sedimentary zone, located in the Saveh area. By studying the geological and topographic maps and using digital elevation data, it was evaluated the rate of relative active tectonics of this area, using some of the geomorphic indexes such as Hi, Re ,Bs, AF, Vf, Vc, V, SL, Smf and Iat. These indexes which have been measured and compared in eight fronts and nine basins (Shur-payeinii, Lar, Bidlu, Amirabad, Shur-baleii, Eshtehard, Buin Zahra, Arab and Kharrud) resulted to present the active tectonic zonation map for the study area. The measured Hi index shows the relative maturity of all basins and the Arab basin has the most relative tectonic activity compared to other basins. The Re index shows the highest elongation for Lar, Bidlu and Kharrud basins and the least elongation for Shur-payeinii basin. The AF index shows the highest uplift for the Bidlu basin, which is located on the right side of this basin. Vf, Vc and V indexes represent the lowest rate of activity in the valleys which are located on the border between the Shur-baleii and Amirabad basins, the southern part is the Lar basin and the border between Amirabad and Bidlu basins. The Kharrud, Buin Zahra and Arab basins are the most active basins based on the SL index. The Smf index indicates the high activity for all basins. According to active tectonic zonation map, it is possible to show that on the border between the Eshtehard, Shur-baleii, Lar, Bidlu and Amirabad basins which are located in 1 class, have the highest degree of activity. These basins are affected by behavior Jaru, Gomorkan, Ipak, Takidagh, and Alishar faults. Other parts along the mountain fronts are also located in 2 class and are active. The low-lying areas (Kharrud, Buin Zahra and Arab basins) located in 3 class, have the least degree of activity. The highest rate of SL index is for Kharrud, Buin Zahra and Arab basins. This high rate resulted to the seismic and active Ipak fault. According to Smf index, Amirabad basin is the most active basins. Vf index represent the lowest rate which are located on the border between the Shur-baleii and Amirabad basins. This border is located on Jaru and Gomorkan faults.