مطالعه دگرسانی، کانه¬زایی و سیالات درگیر در کانسار روی-سرب حوض‌سفید (ایران مرکزی)
محورهای موضوعی :منصور عادل¬پور 1 , قدرت‌اله رستمی پایدار 2 *
1 - دانشگاه ¬شهیدچمران
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز
کلید واژه: کانسار حوض‌سفید روی-سرب سازند تفت سیالات درگیر ایران مرکزی,
چکیده مقاله :
کانسار روی-سرب حوض‌سفید در 17 کیلومتری شمال شرق شهرستان اردکان در زون ایران مرکزی واقع شده است. سنگ میزبان این کانسار، سنگ های کربناته دولومیتی‌شده با سن کرتاسه پایین است. در این محدوده سه واحد سنگی عمده وجود دارد. پایین ترین واحد سنگی، سازند سنگستان است و عمدتاً شامل شیل و سیلتستون با میان‌لایه های کالک‌آرنایت می باشد. سازند سنگستان توسط دولومیت و سنگ آهک دولومیتی و آنکریتی سازند تفت پوشیده می شود. سازند آبکوه شامل سنگ آهک چرتی و سنگ آهک رسی به همراه سنگ آهک ریفی توده-ای است که بر روی سازند تفت قرار گرفته است. قرارگیری سنگ میزبان كانسار در افق چينه‌اي كربناته کرتاسه پایین به همراه شواهد زمين‌شناسي ديگر، مويد اين مطلب است كه اين كانسار در ابتدا در شرايطي مشابه با كانسارهاي نوع دره مي‌سي‌سي‌پي شكل گرفته است. از جمله اين شرايط مي‌توان به وجود توالي‌هاي تبخيري و كربناته، به‌ویژه افق های دولومیتی‌شده گرمابی، نبود و یا عدم تاثير توده‌هاي آذرين و وجود گسل‌هاي مهم و كنترل‌كننده اشاره نمود. كانسنگ اوليه کانسار از نوع سولفيدي و شامل اسفالريت، گالن و پيريت است. كانسنگ سولفيدي اوليه در نتيجه قرارگيري در شرايط اكسيدان سطحي و تحمل دگرساني به كانسنگ غيرسولفيدي تبديل شده است. در نتيجه كاني‌هاي سولفيدي اوليه به كاني‌هايي نظير همي مورفيت، اسميت‌زونيت، سروزيت و انگلزيت تبديل شده اند. كانسنگ غيرسولفيدي که در توالی های دولومیتی شده، در محل درزه ها و شكستگي‌هاي ساختاري تشكيل شده‌اند، در بسياري از موارد دارای بافت كلوفرم هستند. بنابراين مي‌توان پذيرفت كه اين نوع كانسنگ تحت تاثير سيالات گرمابی دما پايين تشكيل شده است. دو نوع سيال درگير در رگه‌هاي کربناته حضور دارند (نوع اول (I) میانبارهای تک فازه آبگین، نوع دوم (II) میانبارهای دو فازه آبگین (L+V)) و بر اساس مطالعات دماسنجي سيالات درگير، دمای همگن‌شدن بین 150 تا 260 درجه سانتیگراد است. شوري سيالات پايين تا متوسط است (33/0 تا 26/14 درصد وزنی معادل نمک طعام). مكانيسم اصلی نهشت، گرمایش ناشی از کاهش فشار تا جوشش يك سيال با ميزان دي‌اكسيد‌كربن كم (62/0تا 98/0 گرم بر سانتیمتر مکعب است) می‌باشد. شواهدي از قبيل عدم يكنواختي درجه پرشدگي سیالات درگیر و وجود نمونه‌هايي از حفرات داراي سيال غني از فاز بخار، بيانگر جوشش موضعي سيال كانه‌دار در محل شكستگي ها و گسل ها مي باشد .
The Howz-e-sefid zinc-lead deposit is located 17 km northeast of Ardakan town in the central Iran tectonic zone. Host rock of this deposit is lower Cretaceous dolomitized carbonate rocks. In this area there are three major rock units. The Sangestan Formation as the lowest unit, is composed of shale and siltstone with calcarenitic interbeded layers. This unit is overlain by ankeritic massive dolomite and dolomitic limestone of the Taft Formation. The Abkouh Formation at the top, is composed of cherty or argillaceous limestone with massive reefal limestone. The host rock of deposit in the lower Cretaceous carbonate horizon along with other geological evidence indicate that this deposit has been primarily formed similar to the Mississipi Valley-type deposits. This conditions include carbonate and evaporatic sequences, special hydrothermal dolomitized horizons, lack of the effects of igneous intrusions and the presence of the important controling faults. Based on the observations, it can be concluded that the primary ores have been of the sulphide type including sphalerite, galena and pyrite. Due to their exposure to superficial oxidizing conditions and undergoing changes, the primary sulphide ores, have been converted into nonsulphide ore body. As a result, the primary sulphide ores have been changed into secondary minerals such as hemimorphite, smithsonite, cerusite and anglesite. In many cases, the nonsulphide minerals established in the structural fractures and fissures, shows the colloform texture. Therefore, it can be accepted that this type of minerals were formed under the effect of low temperature hydrothermal fluids.There are two types of fluid inclusions (type I: L and type II: L+V) in the carbonaceous ore bearing veins. On the basis of microthermometric study, the homogenization temperatures is between 150-260 °C. The salinity of fluid inclusions is low to intermediate (0.33-14.26 wt. % NaCl equivalent). Heating depressurization due to reduced pressure to boiling with low CO2 bearing fluid (0.62-0.98 gr/cm3) is the main mechanism of deposition. Based on evidence such as the nonhomoginity in filling degree of fluid inclusions, existence of a few vapor-rich phase shows boiling of ore fluid in faulted and fracture zones.
دلاور، س. ت.، رسا، ا.، لطفی، م.، بورگ، گ.، رشید نژاد عمران، ن. ا. و افضل، پ.، 1393. رخساره¬هاي کانه‌دار کانسار روي - سرب (نقره) تنگ دِزان در توالي کربناتي ژوراسيک-کرتاسه، بویين ميان دشت (اصفهان). مجله علوم زمین،77،91- 88.
رستمی پایدار، ق. ا.، منصفی، ل.ا. و عادل‌پور، م.، 1395. کانه¬زایی روی- سرب با سنگ¬میزبان کربناته در کانسار حوض‌سفید، ایران مرکزی: شواهد زمین‌شیمیایی و کانی‌شناسی. مجله ژئوشیمی زرند، 5، 85-98.
رضاييان، ع.، رسا، ا.، جعفري، م.ر.، اميري، ع. و خسروتهراني، خ.، 1389. دولومیتی‌شدن اپی‌ژنتیک، راهنمای اکتشافی کانسارهای روی و سرب غیرسولفیدی با سنگ میزبان کربناته، مطالعه موردی: کانسار روی و سرب چاه‌تلخ(سیرجان). فصلنامه علمی پژوهشی زمین و منابع، واحد لاهیجان،4 ،31 -40.
قاسمی، م.، مومن‌زاده. م.، یعقوب‌پور، ع. و میرشکرایی، ا. ع.، 1388. بررسی کانی‌شناسی کانسار روی-سرب مهدی آباد یزد- ایران مرکزی. مجله علوم زمین، 73، 89-98.
کریم‌زاده، ز.، مهرابی، ب. و بازرگانی گیلانی، ک.، 1384. بررسی نحوه کانی‌سازی و تشکیل کانسار سرب و روی خانه سورمه (غرب اصفهان) بر اساس شواهد کانی-شناسی، زمین‌شناسی و سیالات درگیر. مجله زمین‌شناسی کاربردی پیشرفته، 17، 84-72.
لطیفی ساعی، ف.، میرنژاد، ح.، علی‌پور اصل، م. و نیرومند، ش.، 1393. بررسی کانی‌سازی طلا در سامانه رگه‌ای دره‌زار در منطقه پاریز (استان کرمان) با تاکید بر مطالعات میانبارهای سیال و ایزوتوپ‌های گوگرد. مجله زمین‌شناسی کاربردی پیشرفته، 14، 65-75.
ملاصالحي، ف. و ميرنژاد، ح.، 1389. مقايسه تركيب ايزوتوپي سرب در كانسار كوه سورمه با برخي از كانسارهاي سرب و روي ايران مركزي و بررسي نقش فرورانش نئوتتيس در تحرك مجدد سرب ايران مركزي. مجله علوم دانشگاه تهران، 1، 11-17.
Aghanabati, A., 2004. Geology of Iran. Geological Survey of Iran, 389.
Bazargani-Guilani, k., Rabiei. M. and Mehrabi, B. 2013., Effects of rock mineralogical composition and sedimentary facies on development of geochemical halos in Shahmirzad Pb-Zn deposits, central Alborz, Iran. Journal of Geochemical Exploration, 124, 155-165.
Boland, M.B., Kelly, J.G and Schaffalitzky, C., 2003. The Shaimerden Supergene Zinc Deposit, Kazakhstan: A Preliminary Examination. Economic Geology, 98, 786-795.
Boni, M. and Mondillo, N., 2015.The “Calamines” and the “Others”: The great family of supergene nonsulfide zinc ores. Ore Geology Reviews, 67, 208–233.
Boni, M.; Dinarès-Turell, J. and Sagnotti, L., 2005. Paleomagnetic dating of non-sulfide Zn-Pb ores in SW Sardinia (Italy): a first attempt. Annals of geophysics, 48(2), 301-312
Coppola, V.; Boni, M.; Gilg, H.A and Strzelska, B., 2007. Non-sulphide zinc deposits in Upper Silesia, Southern Poland. Proceedings of the Ninth Biennial SGA Meeting, Dublin, 1401-1404.
Corbella, M., Ayora, C., and Cardellach, E., 2004. Hydrothermal mixing, carbonate dissolution and sulfide precipitation in Mississippi Valley-type deposits. Mineralium Deposita. 39, 344-357.
Davies, G. R, and Smith, L. B., 2006. Structurally controlled hydrothermal dolomite reservoir facies: An overview. AAPG Bulletin, 90 (11), 1641-1690.
Leach, D. L., Bradley, D. C., Huston, D., Pisarevsky, S. A., Taylor, R. D. and Gardolls, S. J., 2010. Sediment-hosted Lead-Zinc deposits in earth history. Economic Geology, 195, 593-625.
Leach, D.L., Sangster, D.F., Kelley, K.D., Large, R.R., Garven, G., Allen, C.R., Gutzmer, J. and Walters, S., 2005. Sediment hosted lead zinc deposits: a global perspective. Economic Geology 100th Anniversary volume. Society of Economic Geologists, 561-607.
Maynard, B., 1983. Geochemistry of Sedimentary Ore Deposits. Springer-verlag, New York, 305.
Mc Quillan, H., Roohi, M. and Evers, H.J., 1978. 1:100,000 map of Ardakan.
Mohajjel, M., Fergusson, C.L. and Sahandi, M.R., 2003. Cretaceous-Tertiary convergence and continental collision, Sanandaj- Sirjan zone, western Iran. Journal of Asian Earth Sciences, 21(4), 397-412.
Rajabi, A., Rastad, E. and Canet, C., 2013. Metallogeny of Permian–Triassic carbonate-hosted Zn–Pb and F deposits of Iran: A review for future mineral exploration. Australian Journal of Earth Sciences, 60(2), 197-216.
Rajabi, A., Rastad, E. and Canet, C., 2012a. Metallogeny of Cretaceous carbonate-hosted Zn–Pb deposits of Iran: geotectonic setting and data integration for future mineral exploration. International Geology Review, 54, 1649–1672.
Rajabi, A., Rastad, E. and Canet, C., 2012b. Geology, ore facies, and sulphur isotopes of the Koushk vent-proximal sedimentary-exhalative deposit, Posht-e-Badam Block, Central Iran. International Geology Review 54, 1635–1648.
Sangster, D.F., 2003. A Special Issue Devoted to Nonsulfide Zinc Deposits: A New look Preface, Economic Geology, 98, 683-684.
Shepherd, T.J., Rankin, A.H. and Alderton, D.H.M., 1985. A Practical Guide to Fluid Inclusion Studies, Glasgow, Blackie and Son, 239.
Simandl, G.J. and Paradis, S., 2008. Carbonate-Hosted, Nonsulfide, Zinc-Lead Deposits in the Southern Kootenay Arc, British Columbia, Geological Fieldwork, 13.
Wei, A., Xue, C., Xiang, K., Li, J., Liao, C. and Javed Akhter., Q., 2015. The ore-forming process of the Maoping Pb–Zn deposit, northeastern Yunnan, China: Constraints from cathodoluminescence (CL) petrography of hydrothermal dolomite. Ore Geology Reviews, 70, 562–577.
Wilkinson, J.J., 2001. Fluid inclusion in hydrothermal ore deposits, Lithos, 55, 229-272.
Yuqiang, J., Yanzhong, T., Yifan, G., Juebo, W., Zitong, Q., Na, J., Gang, L. and Chan, J., 2016. Hydrothermal dolomitization in Dengying Formation, Gaoshiti-Moxi area, Sichuan Basin, SW China. Petroleum exploration and development. 43(1), 54–64.