ژئوشیمی رسوب آبراهه‌ای: روش اکتشافی بهینه برای بررسی کانه‌زایی مس در گستره چاه رستم، جنوب بیرجند
محورهای موضوعی :سمیه مرادی 1 , مسعود علی‌پوراصل 2 * , افشین اکبرپور 3
1 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، گروه پترولوژی و زمین‌شناسی اقتصادی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود
2 - دانشیار، گروه پترولوژی و زمین‌شناسی اقتصادی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود
3 - استادیار، پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی کشور، تهران
کلید واژه: جنوب بیرجند, چاه ¬رستم, ژئوشیمی رسوب آبراهه‌ای, کانه‌زایی مس.,
چکیده مقاله :
گستره اکتشافی چاه¬ رستم در بلوک لوت و در شمال‌غربی نهبندان در جنوب بیرجند واقع است. واحدهای آتشفشانی و آذرآواری ائوسن- الیگوسن با ترکیب آندزیت و آندزیت بازالت پورفیری بخش عمده‌ای از این گستره را پوشش می‌دهند و به‌وسیله سنگ‌های نفوذی و نیمه‌نفوذی ائوسن پسین- الیگوسن با ترکیب گرانودیوریت، مونزودیوریت، کوارتز دیوریت پورفیری و دایک‌های داسیتی قطع شده‌اند. سیالات گرمابی مربوط به توده‌های نیمه‌نفوذی- نفوذی در کانه‌زایی مس و عناصر همراه در این ناحیه نقش مهمی داشته‌اند. نمونه‌ها از بخش منهای 80 مش رسوبات بستر آبراهه‌ها براشت شدند و پس از نرمایش، برای عنصر طلا با روش فایراسی و تعداد 22 عنصر با استفاده از روش طیف‌سنجی پلاسمای جفت شده القایی نشر نوری تجزیه شده است. تحلیل‌‌های آماری تک‌متغیره و چندمتغیره داده‌های ژئوشیمیایی رسوب آبراهه‌ای، ناهنجاری‌های عناصر مس، طلا، روی، سرب، مولیبدن، آرسنیک، آنتیموان و منگنز را در گستره چاه رستم نشان می‌دهد. هم‌یافتی ژئوشیمیایی عناصر در نمونه‌های رسوب آبراهه‌ای، بیان از رخداد احتمالی کانه‌زایی‌های مس پورفیری و اپی‌ترمال (به‌ویژه سامانه اپی‌ترمال) در این گستره دارد. مطالعه سنگ‌ژئوشیمیایی نمونه‌های انتخابی از رخنمون‌های سنگی و مغزه‌های حفاری در مناطق ناهنجاری رسوب آبراهه‌ای، قابلیت روش ژئوشیمی رسوب آبراهه‌ای در ثبت هاله‌های ژئوشیمیایی مرتبط با سامانه‌های کانه‌زایی را تایید می‌کند.
The Chah Rostam prospect area is located in Lut block and in the northwest of Nehbandan at the south of Birjand. Eocene-Oligocene volcanic and pyroclastic rock units with porphyritic andesite and andesite-basalt cover a major part of this area, which are crosscutting by the Late Eocene-Oligocene intrusive and sub-volcanic rocks with composition of porphyry granodiorite, monzodiorite, quartz diorite and dacitic dikes. Hydrothermal fluids related to the subvolcanic-intrusive bodies have played an important role in the copper mineralization and accompanied elements in this area. samples were taken from the -80 mesh of stream sediments, pulverized to -200 mesh size and analyzed for Au by fire assay and 22 elements using inductively coupled plasma optical emission spectroscopy (ICP-OES) methods. Univariate and multivariate statistical analysis of the stream sediment geochemical data show Cu, Au, Zn, Pb, Mo, As, Sb, and Mn anomalies in the Chah Rostam area. Geochemical association of elements in the stream sediment samples indicates the possible occurrence of porphyry and epithermal copper mineralization (especially epithermal system) in this area. Litho-geochemical surveying based on the outcrops and drilling core samples in the stream sediment anomaly areas confirms the ability of the stream sediment geochemistry method to identify geochemical halos related to mineralization systems.
ارجمند زاده، ر.، 1390. مطالعات کانی‌سازی، ژئوشیمی، سن‌سنجی و تعیین جایگاه تکتونوماگمایی توده‌های نفوذی در اندیس معدنی ده‌سلم و چاه‌شلغمی، بلوک لوت، شرق ایران. رساله دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد، 369.
- بلوریان، غ.ح.، 1387. نقشه و گزارش زمین¬شناسی کودکان، سری 100000/1، شماره 7753، سازمان زمین¬شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
- بهروزی، ا.، ناصر، خ.ن. و افتخار نژاد، ج.، 1371. نقشه و گزارش زمین¬شناسی بصیران، سری 100000/1، شماره 7853، سازمان زمین¬شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
- حسنی پاک، ع.ا. و شرف‌الدین، م.، 1380. تحلیل داده‌های اکتشافی. انتشارات دانشگاه تهران، 971.
- حسین زاده، م.ر.، مغفوری، س.، موید، م.، هادوی چهاربرج، ز.، عامل، ن. و روانخواه، ع.ر.، 1402. زمین‌شناسی، ژئوشیمی و الگوی پراکندگی عناصر در زون‌های دگرسانی نقدوز-زایلیک، زون ماگمایی ارسباران. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 17، 65، 71-90.
- سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 1379. اکتشافات ژئوشیمیایی سیستماتیک در ورقه 100000/1 بصیران. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، گزارش داخلی و منتشر نشده.
- سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 1388. اکتشافات ژئوشیمیایی سیستماتیک در ورقه 100000/1 کودگان. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، گزارش داخلی و منتشر نشده.
- سهندی، م.ر.، محجل، م.، سهیلی، م.، بربریان، م.، 1371. نقشه زمین¬شناسی چهارگوش ده‌سلم (چاه‌وک)، سری250000/1، شماره K9، سازمان زمین¬شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
- غیاثی زاده، م.ک.، علی‌پوراصل، م. و مشکانی، س.ا.، 1403. زمین‌شناسی، کانی‌شناسی، ژئوشیمی و الگوی تشکیل کانسار مس (طلا) کوه میل شمال‌خاور ساوه، استان مرکزی. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 18، 70، 29-50.
- کریم پور، م.ح.، ملک زاده شفارودی، آ.، حیدریان، م.ر. و عسگری، ع.، 1386. کانی‌سازی، دگرسانی و ژئوشیمی منطقه اکتشافی طلا- قلع هیرد، استان خراسان جنوبی. مجله بلورشناسی و کانی‌شناسی ایران، 1، 15، 67-90.
- مدبری، س.، آذری‌فر، م.، احمدی، ث.ش. و رئیسی، د.، 1401. تلفیق داده‌های زمین‌شناسی، ژئوشیمیایی، دگرسانی و دورسنجی به منظور معرفی پتانسیل‌های کانه‌زایی در منطقه سربیشه، خراسان جنوبی. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 16، 62، 74-49.
- ملک زاده شفارودی، آ. و کریم پور، م.ح.، 1390. سن‌سنجی زیرکن به روش اورانیم-سرب در منطقه اکتشافی مس-طلا پورفیری ماهر آباد: شاهدی بر دوره متالوژنیک ائوسن میانی ذخایر پورفیری در شرق ایران. مجله زمین‌شناسی اقتصادی، 1، 3، 41-60.
- یونسی، س.د.، حسین زاده، م.ر. و موید، م.، 1396. کانی‌شناسی کانسار Zn- Cu- (Pb- Bi- Ag) ماهور، باختر ده‌سلم: رهیافتی بر ژنز و نوع کانه‌زایی. فصلنامه علمی علوم زمین، 27، 105، 295-308.
- Javidi Moghaddam, M., Karimpour, M.H., Malekzadeh Shafaroudi, A., Santos, J.F. and Mendes, M.H., 2019. Geochemistry, Sr-Nd isotopes and zircon U-Pb geochronology of intrusive rocks: Constraint on the genesis of the Cheshmeh Khuri Cu mineralization and its link with granitoids in the Lut Block, Eastern Iran. Journal of Geochemical Exploration, 202, 59-76.
- Karimpour, M.H., Zaw, K. and Huston, D.L., 2005. S-C-O isotopes, fluid inclusion micro-thermometry, and the genesis of ore bearing fluids at Qaleh-Zari Fe-Oxide Cu-Au-Ag Mine, Iran. Journal of Sciences, Islamic Republic of Iran, 16 (2), 153-168.
- Malekzadeh Shafaroudi, A., Karimpour, M.H. and Stern, C.R., 2015. The Khopik porphyry copper prospect, Lut Block, Eastern Iran: Geology, alteration and mineralization, fluid inclusion, and oxygen isotope studies. Ore Geology Reviews, 65 (2), 522-544.
- Malekzadeh Shafaroudi, A. and Karimpour, M.H., 2015. Mineralogic, fluid inclusion, and sulfur isotope evidence for the genesis of Sechangi lead–zinc (–copper) deposit, Eastern Iran. Journal of African Earth Sciences, 107, 1-14.
- Omidianfar, S., Monsef, I., Rahgoshay, M., Zheng, J. and Cousens, B., 2020. The middle Eocene high-K magmatism in Eastern Iran Magmatic Belt: constraints from U-Pb zircon geochronology and Sr-Nd isotopic ratios. International Geology Review, 62 (1), 1-18.
- Whitney, D.L. and Evans B.W., 2010. Abbreviations for names of rock-forming minerals. American Mineralogist, 95, 185-187.
- Yazdi, P., Kananian, A., Raeisi, D. and Modabberi, S., 2023. Geochemistry, petrogenesis and petrology of intrusive rocks in Shadan gold deposit, SW Birjand, Eastern Iran. Geopersia, 13 (1), 33-48.