ویژگیهای محیطی و ریز رخسارهای نهشته¬های کربناته غنی از نومولیتید: یک مطالعه موردی از سازند جهرم در شمال غرب بندرعباس
محورهای موضوعی :جهانبخش دانشیان 1 * , سوگند غفوری 2 , سید علی معلمی 3 , الهام اسدی مهماندوستی 4
1 - دانشگاه خوارزمی تهران
2 - 2. دانشجوی دکتری چینه‌شناسی و فسیل‌شناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی
3 - پژوهشکده ازدیاد برداشت از مخازن نفت و گاز
4 - دانشگاه خوارزمی
کلید واژه: ائوسن بالایی, سازند جهرم, شمال غرب بندرعباس, فرامینیفرا, محیط رسوبی.,
چکیده مقاله :
سازند جهرم با سن ائوسن پسین و ضخامت 42/344 متر در برش زیرزمینی سورو در شمال غرب بندرعباس مطالعه شد. این سازند دارای فراوانی و تنوع بالای نومولیتیدها است که در سراسر برش مشاهده میشوند. بررسی مورفولوژی نومولیتیدها نشان داد که این گروه از فرامینیفرها نسبت به عوامل محیطی مانند شدت نور و شرایط هیدرودینامیکی واکنش نشان داده و تغییراتی در اندازه، ضخامت و شکل پوسته خود نشان میدهند. بنابراین، مطالعه ویژگیهای پوسته آنها به تفسیر محیط رسوبی کمک میکند. بررسی مقاطع نازک منجر به شناسایی پنج ریزرخساره شامل پکستون حاوی فرامینیفر با پوسته پورسلانوز، پکستون حاوی پلویید و بیوکلاست، پکستون-گرینستون حاوی میلیولید، وکستون-پکستون حاوی بیوکلاست وNummulites، و پکستون حاوی نومولیتید شد. این ریزرخسارهها در محیطهای لاگون، پشتههای سدی، دریای محدود شده و دریای باز در رمپ داخلی نهشته شده‌اند. بر اساس دادههای حاصل، محیط رسوبی سازند جهرم یک رمپ هموکلینال تفسیر شده است. بررسی مورفولوژی پوسته نومولیتیدها نشان داد که آنها در ریزرخساره پکستون حاوی نومولیتید (دریای باز) بیشترین فراوانی را دارند. فرمهای عدسی‌شکل و مسطح نشاندهنده بخشهای عمیق دریای باز با شوری نرمال هستند. همچنین، Nummulites با کشیدگی کمتر و به‌صورت عدسی متورم تا عدسی‌شکل همراه با برخی بیوکلاست‌ها در محیط دریای باز محدود دیده میشود. در مقابل، نومولیتیدهای دارای ضخامت بیشتر و پوسته متورم با پراکندگی بسیار کم در محیطهای عمیقتر لاگون حضور دارند. در نهایت، وجود فرامینیفرهای بدون منفذ و عدم حضور نومولیتیدها نشاندهنده لاگون‌های با شوری بالا و بیانگر نوسانات شوری در محیط است.
The Jahrum Formation, with a Late Eocene age and a thickness of 344.42 m, was studied in the Suru subsurface section, located in northwest Bandar Abbas. This formation contains abundant and diverse Nummulitids, which are observed throughout the section. The morphological analysis of Nummulitids indicates that these foraminifera respond to environmental factors such as light intensity and hydrodynamic conditions by altering their size, thickness, and shell shape. Therefore, investigating their shell characteristics contributes significantly to interpreting the depositional environment. Thin-section analysis led to the identification of five microfacies: Porcelaneous foraminifera Packstone, Bioclast Peloidal Packstone, Miliolids packstone to Grainstone, Bioclast Nummulites Wackestone to Packstone, and Nummulitid Packstone. These microfacies were deposited in lagoonal, sand shoal, restricted marine, and open marine environments within the inner ramp setting. Based on the obtained data, the depositional environment of the Jahrum Formation is interpreted as a homoclinal ramp. The morphological study of Nummulitids revealed that they are most abundant in the Nummulitid packstone microfacies of the open marine setting. The lenticular forms with flat test indicate deeper open marine environments with normal salinity. Additionally, Nummulites with thick test, appearing as inflated lenticular to lenticular forms, along with some bioclasts, are characteristic of restricted open marine conditions. In contrast, Nummulitids with greater thickness and more inflated shells occur with very low abundance in deeper lagoonal settings. Finally, the presence of imperforate foraminifera and the absence of Nummulitids indicate high-salinity lagoonal environments, reflecting salinity fluctuations within the depositional setting.
افقه، م.، احمدی، و. و غفاری، م.، 1397. محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی توالیهای کربناته ائوسن در ناحیه جنوب کرمان، (بلوک لوت(: با تأکید بر اهمیت تجمعات نومولیتی )یا پشته¬های نومولیتی(. نشریه علمی- پژوهشی رخساره¬های رسوبی، 11 (2)، 272-287.
بختیاری، س.، 1388. اطلس راههای ایران، موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، 314 .
حسین زاده، م.، معلمی، ع. و دانشیان، ج.، 1394. چینه نگاری سنگی، ریز رخسارهها و محیط رسوبی سازند جهرم غرب و شمال غرب بندرعباس در جنوب ایران. پژوهش نفت، 25 (82)، 103-117.
خطیبی مهر، م.، آدابی، م. ح.، موسوی تسوج، م ر.، وزیری مقدم. و صادقی، ع.، 1392. میکروفاسیس، ژئوشیمی و محیط رسوبی سازند جهرم در کوه گچ، در جنوب شرقی شهر لار. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 7 (26)، 97-118.
دانشیان، ج.، یعقوبی، م. و طهماسبی سروستانی، ع.، 1397. چینه‌نگاری سکانسی نهشتههای الیگو - میوسن در یال جنوبی تاقدیس احمدی (تنگ عبدی)، جنوب شرق شیراز. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 12 (46)، 1397.
فخاری، م. ، 1374. نقشه زمین‌شناسی چهارگوش بندرعباس، مقیاس250000 1: ، مدیریت اکتشاف.
قنبرلو، ح.، ربیعی وزیری، ح.، خیری، ه.، احمدی طاهری، م. و شهدادی، ع.، 1396. ریز رخسارهها و محیط رسوبی سازند شهبازان در چاه شماره 3 ميدان نفتي قلعه نار، جنوب غرب لرستان ریز رخسارهها و محیط رسوبی سازند شهبازان در چاه شماره 3 ميدان نفتي قلعه نار، جنوب غرب لرستان. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 11 (41)، 63-78.
مطیعی، ه.، 1372. چینه‌شناسی زاگرس، سازمان زمین‌شناسی کشور، طرح تدوین، 536 .
هادی، م.، مصدق، ح. و عباسی، ن.، 1394. تجمعات روزن¬داران کف زی بزرگ و تفسیر محیطی رسوبات ائوسن در کوه¬های سلطانیه (البرز غربی). انجمن دیرینه‌شناسی ایران، 3 (2)، 244-256.
Abd-Elhameed, S., Mahmoud, A.A. and Salama, Y., 2023. Late Paleocene–Early Eocene larger foraminifera from the Galala Plateaus, North Eastern Desert, Egypt: biostratigraphic, paleoenvironmental and paleoecological implications. Carbonates Evaporites, 38: 84.
Abyat, Y., Abyat, A. and Abyat, A., 2019. Microfacies and depositional environment of Asmari formation in the Zeloi oil field, Zagros basin, south-west Iran. Carbonates Evaporites, 34: 1583–1593.
Arni, P., 1965. L évolution des Nummulitinae en tant que facteur de modification des dépôts littoraux. Mémoires du Bureau de Recherches Géologiques et Minières, 32: 7-20.
Aurell, M., Bádenas, B., Ipas, J. and Ramajo, J., 2010. Sedimentary evolution of an Upper Jurassic epeiric carbonate ramp, Iberian Basin, NE Spain. Geological Society, London, Special Publications, 329(1): 89-111.
Ayyat., A. M. E, 2023. Sedimentological characteristics and genetic pathways of the nummulithoclast facies within the Middle Eocene rocks of Egypt. Arabian Journal of Geosciences, 16(12): 639.
Ayyat, A.M.E., 2022. Paleoenvironmental reconstruction, paleoecology and sequence stratigraphy of some Nummulites buildups in Egypt. Carbonates Evaporites 37: 60.
Bagtash, R.F., 2024. Facies analysis, palaeodepositional environment and sequence stratigraphic framework of the Jahrum and Asmari formations, Fars Province, Zagros Basin, SW Iran. Stratigraphy and Sedimentology Researches, 39(4): 37-52.
Beavington-Penney, S.J., 2002. Characterisation of selected Eocene Nummulites accumulations., Unpublished Ph.D. Dissertation, University of Wales, Cardiff, 374.
Beavigton- Penny, S. J. and Racey, A., 2004. Ecology of extant Nummulites and other larger bentic foraminifera, applications in palaeoenvironmental analisis. Earth-Science Reviews, 67: 219-265.
Brandano, M., Frezza, N., Tomassetti, L. and Caffaro, M., 2009b. Heterozoan carbonate in oligotrophic tropical waters: The Attard member of the Lower coralline limestone Formation (Upper Oligocene, Malta). Paleogeography, Paleoclimatology and Paleoecology, 272: 1 – 10.
BouDagher- Fadel, M. K., 2008. Evolution and Geological Significance of Larger Benthic Foraminifera. Developments in Palaeontology and Stratigraphy, 21: 1– 544.
Consorti, L., Schlagintweit, F. and Rashidi, K., 2020. Three shell types in Mardinella daviesi indicate the evolution of a paratrimorphic life cycle among late Paleocene soritid benthic foraminifera. Acta Palaeontologica Polonica, 65(3): 641-648.
Dunham, R. J., 1962. Classification of carbonate rocks according to their depositional texture in W. E., Ham, ed., Classification of carbonate rocks, AAPG. Memoirl, l: 108 – 121.
Flügel, E., 2010. Microfacies of Carbonate Rocks Analysis, Interpretation and Application. Springer – Verlag, Berlin, 984.
Geel, T., 2000. Recognition of stratigraphy sequences in carbonate platform and slop deposit empirical models based on microfacies analysis of Paleoecology deposit in southeastem Spain. Palaeogeography, Palaeoeecology, 155: 211-238.
Hadi, M., Mosadegh, H. and Abbassi., N., 2016. Microfacies and biofabric of nummulite accumulations (Bank) from the Eocene deposits of Western Alborz (NW Iran). Journal of African Earth Sciences, 124: 216-233.
Hallock, P., 1979. Trends in test shape with depth in large, symbiont-bearing foraminifera. Journal of Foraminiferal Research, 9: 61–69.
Hallock, P., 1981. Production of carbonate sediments by selected large benthic foraminifera on two Pacific coral reefs. Journal of Sedimentary Research, 51: (2) 467-474.
Hallock, P., Forward, LB. and Hansen, HJ., 1986. Influence of environment on the test shape of Amphistegina. Journal of Foraminiferal Research, 16: 224–231.
Hohenegger, J., Yordanova, E. and Hatta, A., 2000. Remarks on West Pacific Nummulitidae (Foraminifera). Journal of Foraminiferal Research, 30: 3–28.
Jorry, S.J., 2004. The Eocene Nummulites carbonates (Central Tunisia and NE Libya): sedimentology, depositional environments, and application to oil reservoirs. University of Geneva, 226.
Khattab, MA., Radwan AE., El Anbaawy, MI., Mansour, MH. and El Tehiwy, AA., 2023. Three dimensional structural modelling of structurally complex hydrocarbon reservoir in October Oil Field, Gulf of Suez, Egypt. Geological Journal, 58, 11, 4146-64.
Kenter, JAM., Harrisb, PM. and Porta, GD., 2005. Steep microbial bound stone dominated platform margins: examples and implications. Sedimentary Geology, 178: 5–30.
Martín-Martín, M., Guerrera, F., Tosquella, J. and Tramontana M., 2021. Middle Eocene carbonate platforms of the westernmost tethys. Sedimentary Geology, 415:105861.
Moallemi, S.A., Daneshian, J. and Hosseinzadeh, M., 2014. Lithostratigraphy, Microfacies Investigation and Paleoenvironmental Reconstruction of the Jahrum Formation in the West and North of the Bandar Abbass Area, South Iran, Advances in Environmental Biology, 8, 4, 963-974.
Mohammadi, E., 2020. Sedimentary facies and depositional environments of the Oligocene–early Miocene marine Qom formation, Central Iran Back-Arc Basin, Iran (northeastern margin of the Tethyan Seaway), Carbonates and Evaporite, 35: 1-29.
Mossadegh, Z., Haig, D., Allan, T., Adabi, M. and Sadeghi, A., 2009. Salinity changes during Late Oligocene to Early Miocene Asmari Formation deposition, Zagros Mountains, Iran. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 272:17–36.
Ni, X., Shen, A., Chen, Y., Guan, B., Yu, G., Yan, W., Xiong, R. and Li, W., Huang, L., 2016. Comprehensive insight of the Cambrian carbonate platform types as well as margin segmentation characteristics' exploration in Tarim Basin. Natural Gas Geoscience, 1:73–84.
Özgen-Erdem, N. and Koç-Tasgin, C., 2020. Microfacies and Depositional Environment of the Ilerdian Carbonates in the North-Western Tosya (SE Kastamonu) Region, Northern Turkey. Journal of the Geological Society of India, 93: 704-712.
Pleș, G., Kovecsi, S-A., Bindiu‑Haitonic, R. and Silye, R., 2020. Microfacies analysis and diagenetic features of the Eocene nummulitic accumulations from northwestern Transylvanian Basin (Romania). Facies, 66 (3): 1-20.
Racey, A., 1995. Lithostratigraphy and larger foraminiferal (Nummulitid) biostratigraphy of the Tertiary of northern Oman. Micropaleontology, 41 (Suppl.), 1–123.
Racey, A., 2001. A review of Eocene nummulite accumulations: Structure, formation and reservoir potential. Journal of Petroleum Geology, 24: 79-100.
Rasser, M. W., Scheibner, C. and mutti, M., 2005. A Paleoenvirormental standard section for early Ilerdian tropical carbonate factories (Corbieres, France; Pyrenees, Spain), Facies. 51: 2017-232.
Romero, J., Caus, E. and Rosella, J., 2002. A model for the paleienvironmental distribution of larger foraminifera based on late Middle Eocene deposits on the margin of the South Pyrenean basin (NE Spain). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 179 (1): 43 – 56.
Sanders, D. and Höfling, R., 2000. Carbonate deposition in mixed siliciclastic-carbonate environments on top of an orogenic wedge (Late Cretaceous, Northern Calcareous Alps, Austria). Sedimentary Geology, 137: 127-146.
Santantonio, M., Scrocca, D. and Lipparini L., 2013. The Ombrina-Rospo Plateau (Apulian platform): evolution of a carbonate platform and its margins during the jurassic and cretaceous. Marine and Petroleum Geology, 42:4–29.
Seddighi, M., Briguglio, A., Hohenegger, J. and Papazzoni, C.A., 2015. New results on the hydrodynamic behaviour of fossil Nummulites tests from two nummulite banks from the Bartonian and Priabonian of northern Italy. Bollettino della societa paleontologica italiana. Societa paleontologica italiana, 54(2): 103-115.
Scheibner, C., Speijer, R.P. and Marzouk, A.M., 2005. Larger foraminiferal turnover during the Paleocene/Eocene Thermal Maximum and paleoclimatic control on the evolution of platform ecosystems. Geology, 33: 493–496.
Sinapour, M. and Seyrafian, A., 2021. Microfacies and sedimentary environment of the Jahrum Formation, south-central Zagros basin. Carbonates Evaporites, 36:1-19.
Wilson, J. L., 1975. Carbonate facies in Geologic History. Springer, Berlin, Heidelberg, NewYork, 471.
Zohdi, A., Mousavi-Harami, R., Moallemi, S. A., Mahboubi, A. and Immenhauser, A., 2013. Evolution, paleoecology and sequence architecture of an Eocene carbonate ramp, southeast Zagros Basin, Iran. Arabian Journal of Geosciences, 18, 4, 49-80.
جهانبخش دانشیان(1و1)، سوگند غفوری2، سید علی معلمی3 و الهام اسدی مهماندوستی4
1. استاد، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی
2. دانشجوی دکتری چینه‌شناسی و فسیل‌شناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی
3. عضو هیات علمی شرکت ملی نفت، مدیریت اکتشاف
4. استادیار، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی
تاریخ دریافت: 06/06/1403
تاریخ پذیرش: 16/08/1403
چکیده
سازند جهرم با سن ائوسن پسین و ضخامت 42/344 متر در برش زیرزمینی سورو در شمال غرب بندرعباس مطالعه شد. این سازند دارای فراوانی و تنوع بالای نومولیتیدها است که در سراسر برش مشاهده میشوند. بررسی مورفولوژی نومولیتیدها نشان داد که این گروه از فرامینیفرها نسبت به عوامل محیطی مانند شدت نور و شرایط هیدرودینامیکی واکنش نشان داده و تغییراتی در اندازه، ضخامت و شکل پوسته خود نشان میدهند. بنابراین، مطالعه ویژگیهای پوسته آنها به تفسیر محیط رسوبی کمک میکند. بررسی مقاطع نازک منجر به شناسایی پنج ریزرخساره شامل پکستون حاوی فرامینیفر با پوسته پورسلانوز، پکستون حاوی پلویید و بیوکلاست، پکستون-گرینستون حاوی میلیولید، وکستون-پکستون حاوی بیوکلاست وNummulites، و پکستون حاوی نومولیتید شد. این ریزرخسارهها در محیطهای لاگون، پشتههای سدی، دریای محدود شده و دریای باز در رمپ داخلی نهشته شده‌اند. بر اساس دادههای حاصل، محیط رسوبی سازند جهرم یک رمپ هموکلینال تفسیر شده است.
بررسی مورفولوژی پوسته نومولیتیدها نشان داد که آنها در ریزرخساره پکستون حاوی نومولیتید (دریای باز) بیشترین فراوانی را دارند. فرمهای عدسی‌شکل و مسطح نشاندهنده بخشهای عمیق دریای باز با شوری نرمال هستند. همچنین، Nummulites با کشیدگی کمتر و به‌صورت عدسی متورم تا عدسی‌شکل همراه با برخی بیوکلاست‌ها در محیط دریای باز محدود دیده میشود. در مقابل، نومولیتیدهای دارای ضخامت بیشتر و پوسته متورم با پراکندگی بسیار کم در محیطهای عمیقتر لاگون حضور دارند. در نهایت، وجود فرامینیفرهای بدون منفذ و عدم حضور نومولیتیدها نشاندهنده لاگون‌های با شوری بالا و بیانگر نوسانات شوری در محیط است.
واژه‌های کلیدی: ائوسن بالایی، سازند جهرم، شمال غرب بندرعباس، فرامینیفرا، محیط رسوبی.
Microfacies and Environmental Characteristics of Nummulitid-Rich Carbonate Deposits: A Case Study from the Jahrum Formation, Northwest Bandar Abbas
Jahanbakhsh Daneshian1, Sogand Ghafouri2, Seyed Ali Moallemi3 and Elham Asadi Mehmandosti4
1. Professor, Department of Geology, Faculty of Earth Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran.
2. Ph.D. Candidate in Stratigraphy and Paleontology, Department of Geology, Faculty of Earth Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran.
3. Faculty Member, IOR/EOR Institute of Oil and Gas Reservoirs, Tehran, Iran.
4. Assistant Professor, Department of Geology, Faculty of Earth Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran.
Abstract:
The Jahrum Formation, with a Late Eocene age and a thickness of 344.42 m, was studied in the Suru subsurface section, located in northwest Bandar Abbas. This formation contains abundant and diverse Nummulitids, which are observed throughout the section. The morphological analysis of Nummulitids indicates that these foraminifera respond to environmental factors such as light intensity and hydrodynamic conditions by altering their size, thickness, and shell shape. Therefore, investigating their shell characteristics contributes significantly to interpreting the depositional environment.
Thin-section analysis led to the identification of five microfacies: Porcelaneous foraminifera Packstone, Bioclast Peloidal Packstone, Miliolids packstone to Grainstone, Bioclast Nummulites Wackestone to Packstone, and Nummulitid Packstone. These microfacies were deposited in lagoonal, sand shoal, restricted marine, and open marine environments within the inner ramp setting. Based on the obtained data, the depositional environment of the Jahrum Formation is interpreted as a homoclinal ramp.
The morphological study of Nummulitids revealed that they are most abundant in the Nummulitid packstone microfacies of the open marine setting. The lenticular forms with flat test indicate deeper open marine environments with normal salinity. Additionally, Nummulites with thick test, appearing as inflated lenticular to lenticular forms, along with some bioclasts, are characteristic of restricted open marine conditions. In contrast, Nummulitids with greater thickness and more inflated shells occur with very low abundance in deeper lagoonal settings. Finally, the presence of imperforate foraminifera and the absence of Nummulitids indicate high-salinity lagoonal environments, reflecting salinity fluctuations within the depositional setting.
مقدمه
سازند جهرم در ناحیه بندرعباس یک واحد کربناته محسوب میشود. این سازند بهطور همشیب بر روی سازندهای گورپی و پابده قرار داشته و در بالا نیز به‌صورت همشیب با ماسه‌سنگ‌ها و کنگلومرای قرمز رنگ سازند رازک و کربناتهای سازند آسماری پوشیده شده است (فخاری، 1374(Zohdi, 2013; . این سازند در ناحیه مورد مطالعه داری سن ائوسن بالایی است. از آنجا که سازند جهرم از جمله مهم‌ترین مخازن گازی و نفتی در حوضه زاگرس است (مطیعی، 1372) تجزیه و تحلیل نهشتههای کربناته موجود به‌منظور پیش‌بینی محیطهای رسوبی و همچنین ویژگیهای مخزنی مفید میباشد. درک نوع و ویژگیهای این محیطها برای اکتشاف نفت و گاز و ایجاد واحدهای مخزنی جدید ضروری است (Khitab et al., 2020; Ni et al. 2016; Santantonio et al. 2013; Kenter et al. 2005). در پلتفرم‌های کربناته، از پالئوسن تا ائوسن زیرین فرامینیفرهای بنتیک شروع به گسترش کرده‌اند (Scheibner et al., 2005). نومولیتیدها در این زمان، از اجزا اصلي تشکیل‌دهنده رسوبات هستند (Rasser et al., 2005). که از تجمعشان در کف دریاهای کمعمق و گرمسیری نواحی تتیس، آهکهای نومولیتیک به وجود آمدند .(Racay, 2001) به‌طوری‌که رسوبات آبهای کمعمق ائوسن در اصل با سنگ‌آهک‌های غنی از نومولیت شناخته میشوند (Seddighi et al., 2015).
دانشیان و همکاران (1397) در پژوهشی با مطالعه برش چینه‌شناسی تنگ‌عبدی واقع در یال جنوبی تاقدیس احمدی در منطقه فارس ساحلی، به بررسی سازندهای جهرم، آسماری و رازک پرداختند. در این مطالعه، سن سازند سازند جهرم ائوسن پسین تعیین شد. همچنین، این تحقیق منجر به شناسایی چهار کمربند رخسارهای در محیطهای جزرومدی، لاگون، پشتههای ماسهای و دریای باز و شناسایی چهار سکانس رسوبی و مرزهای سکانسی شد. هادی و همکاران (Hadi et al., 2016) با مطالعه کامل ریز رخسارهها و فابریک زیستی تجمعات نومولیتی در غرب البرز و با محاسبات دادههای بیومتریک تجمعات نومولیتی نشان دادند، بنکها بیشتر حاصل تجمع فرم A با مورفولوژی تخم‌مرغی شکل و ستبر است و میزان پایین تخلخل درون اسکلتی، آنها را نشانه شرایط انرژی متوسط تا بالای محیط هنگام نهشته شدن دانستند. از جمله مطالعات دیگر که توالیهای کربناته ائوسن را با توجه به تجمعات نومولیتی مورد بررسی قرار داده میتوان به افقه و همکاران (1397) اشاره کرد. با بررسی توالیهای کربناته غنی از نومولیتید دریای کمعمق ائوسن در برشهای خان گازان و خداگن، هفت ریز رخساره کربناته متعلق به بخش میانی رمپ کربناته، نشاندهنده ته‌نشست در شرایط انرژی بالا در پهنه نوری هستند را معرفی کرد. تجمعات نومولیتی موجود بیانگر رفتار هیدرودینامیکی پوسته آنها تحت تاثیر انرژی دانستند. پلژ و همکاران (Pleș et al., 2020) در پژوهشی با تجزیه و تحلیل نهشتههای نومولیت دار ائوسن میانی اهمیت آنها را در مطالعات محیطی نشان دادند. این امر منجر به چشم‌انداز جدیدی در خصوص نهشتههای نومولیت‌دار نئوتتیس مرکزی شد. سیناپور و صیرفیان (Sinapour and Seyrafian, 2021) محیط رسوبی و ریز رخسارههای سازند جهرم را در چاههای شماره 11 و 12در شمال بندرعباس مورد بررسی قرار داد و نه ریزرخساره اصلی و هشت ریز رخساره فرعی را که در شلف باز نهشته شده است، شناسایی کردند، آنها با انجام تطابق این چاهها با پنج برش در جنوب و جنوب غرب ایران محیط رسوبی سازند جهرم را از نوع کمعمق تا نیمه عمیق معرفی کردند. بگتاش (Bagtash, 2024) ریز رخسارهها و محیط دیرینه نهشتههای غنی از Nummullites ائوسن پسین و میوسن پیشین سه چاه را در سازند جهرم و آسماری مورد بررسی قرار داده و سه توالی رسوبی در سازند جهرم و یک توالی در سازند آسماری مشخص کرد. این توالی‌ها نشان میدهد شکل‌گیری آنها تحت تاثیر تغییرات سطح آب دریا و زمین‌ساخت‌های ناحیهای مانند بالاآمدگی و فرونشست میباشد.
نومولیتیدها از آنجا که بـه دلیـل همزیستی بـا جلبک‌های همـراه به‌خوبی شرایط محیط دیرینه را در مشخصههای شکل شناسی و رفتارهای هیدرودینامیکی خـود نشان میدهند (Hohenegger et al., 2000; Hallock et al., 1986; Hallock, 1981, 1979). و به دلیل اینکه حجم قابل توجهی از ذخایر هیدروکربوری در جهان در نهشتههای نومولیتهای ائوسن قرار دارند (Racey, 2001) دارای اهمیت هستند. این پژوهش نیز به‌منظور بررسی محیط رسوبی دیرینه و درک ارتباط ویژگیها، شرایط رسوبگذاری و محیط رسوبی و محتویات زیستی بهویژه نومولیتیدها انجام شده است.
موقعیت جغرافیایی و زمین‌شناسی عمومی
موقعیت برش زیرزمینی سورو از جاده بندرعباس به بستانو و شمال غرب بندرعباس قابل دسترسی است. این برش دارای مختصات جغرافیایی ˚56 طول شرقی وʹ13 ˚27 عرض شمالی میباشد و در تاقدیس سورو در منتهی‌الیه غربی بندرعباس و در 12 کیلومتری شمال غرب بندرعباس در جنوب ایران واقع است (شکل ۱).
بر اساس نقشه 1:250000 بندرعباس در (شکل ۱) این نهشتهها با سن ائوسن میانی و پسین (فخاری، 1374) در گستره مورد مطالعه رخنمون سطحی ندارد. در عوض، نهشتههای میوسن میانی و بالایی و پلیوسن (سازند میشان حاوی مارن‌های خاکستری و آغاجاری حاوی ماسه‌سنگ و مارن قرمز) و همچنین آبرفت‌های کواترنری رخنمون دارند (فخاری، 1374). گستره مورد مطالعه در منتهی‌الیه زاگرس چین‌خورده قرار دارد و از ویژگیهای عمومی این واحد رسوبی – ساختاری پیروی میکند. این ناحیه گستره‌ای از هینترلند بندرعباس است و در جنوب زاگرس قرار دارد. حد شرقی آن گسل زندان-میناب و حد جنوبی آن حد جبهه چین‌های زاگرس است که از درون خلیج‌فارس عبور میکند. حد شمالی آن، خطواره‌ای است که از حوالی بندر نخیلو آغاز و به تراست زاگرس منتهی میشود. در طول ائوسن بالایی(پریابونین) در گستره مورد مطالعه رسوبات آهکی جهرم باضخامت 42/344 متر به‌صورت تدریجی بر روی سازند پابده نهشته میشود. این رسوبات بهطور پیوسته با سازند آسماری پوشیده میشوند.
روش مطالعه
در این مطالعه، 295 مقطع نازک مربوط به 42/344 متر از توالیهای ائوسن بالایی برش زیرزمینی سورو در شمال غرب بندرعباس جهت تفکیک ریز رخسارهها و ویژگیهای محیطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ریز رخسارهها بر اساس کمیت و نوع دانههای تشکیل‌دهنده، سیمان و ماتریکس، تفکیک و سنگهای آهکی به روش دانهام (Dunham,1962) نام‌گذاری شدند. برای نام‌گذاری ریزرخسارهها و محیط رسوبی از فلوگل (Flugel, 2010) استفاده شد. جهت نشان دادن نحوه پراکندگی ریز رخسارهها از نمودار مستطیلی و نحوه توزیع آلوکمها و فرامینیفرها به‌صورت جداگانه در نمودار دایرهای نشان داده شد (شکل 2). شکل پوسته نومولیتیدها در این پژوهش برحسب نسبت قطر بر ضخامت بر مبنای ریسی (Racey, 1995) تعریف شد. همانطور که در شکل 3 مشاهده میشود، حداکثر قطر پوسته برحسب میلی‌متر در امتداد محور x و حداکثر ضخامت پوسته در امتداد محور y رسم شده است. در این نمودار مناطق خاصی بهطور دلخواه انتخاب شده‌اند تا اشکال تقریبی پوسته را نشان دهند.
شکل 1. نقشه راههای دسترسی به منطقه مورد مطالعه، اطلس راههای ایران، 1388؛ نقشه زمین‌شناسی گستره موردمطالعه، اقتباس از نقشه 1:250000 بندرعباس، (فخاری، 1374)
بحث
در پژوهش حاضر 295 مقطع نازک به‌منظور بررسی محیط دیرینه نهشتههای کربناته سازند جهرم در گستره تاقدیس سورو با توجه به ریز رخسارهها و نحوه توزیع نومولیتیدهای موجود مطالعه شد. همانطور که در شکل 2 نشان داده شده در میان آلوکمها گاستروپودها با سه درصد کمترین فراوانی را دارند. این موجودات در محیطهای دریایی تا خشکی حضور دارند (Flugel, 2010) و در مقاطع نازک مورد مطالعه تنها در کم‌عمق‌ترین بخش از محیط لاگون در ریز رخساره پکستون حاوی فرامینیفرهای پورسلانوز دیده میشوند. از طرفی دیگر بررسی مقاطع میکروسکوپی نشان داد، فرامینیفرها با فراوانی 40 درصد فراوانترین آلوکم و نومولیتیدها با 38 درصد فراوانی، فرامینیفرای غالب در این محیط هستند. نومولیتیدهای موجود در این برش زیرزمینی در زمان پریابونین فراوانی و تنوع بالایی دارند (شکل 3) به‌طوری‌که در تمامی محیطهای مربوط به دریای باز، دریای باز محدود شده، همچنین به‌ندرت در لاگون غیر محصور در انرژی کم تا متوسط دیده میشوند ولی Heterostegina که در مقاطع میکروسکوپی مورد مطالعه تنها به فرم کشیده وجود دارند بهطور انحصار، فقط در رخسارههای عمقتر با انرژی کم تا متوسط حضور دارند. از طرفی دیگر همزمان با کم عمقتر شدن محیط، فراوانی و تنوع نومولیتیدها کاهش مییابد و در محیط لاگونی این فرم حضور نداشته یا به‌ندرت دیده میشوند. با مطالعه مقاطع نازک مربوط به این برش زیرزمینی چهار گونه Nummulites striatus،Nummulites hormoensis ،Nummulites fabianii و Heterostegina spp. از خانواده نومولیتیدها شناسایی شد (شکل 7). همانطور که در شکل 3 نشان داده شده است چگونگی شکل پوسته Nummulites بر مبنای قطر بر ضخامت (D:T) محاسبه و با نمودار رسم شده توسط ریسی (Racey, 1995) تطبیق داده شد. اعداد به‌دست‌آمده برای این فرامینیفرا در محیط مورد مطالعه بهطور عمده در امتداد خطوط D:T=1:1 و D:T=1.5:1 و D:T=2.5:1 میباشند و نشاندهنده فرم کم‌وبیش گلبولی، عدسی متورم و عدسی در Nummulites موجود در این محیط است (شکل 3). نومولیتیدها در زمان ائوسن بهطور گسترده در گستره لاگون کمعمق تا قسمتهای عمیق دریایی گسترش داشتهاند (Ayyat, 2023؛ هادی و همکاران، 1394). این گروه از فرامینیفرا به دلیل رفتار هیدرودینامیکی که دارند برای توصیف شرایط محیطی استفاده میشوند (Jorry, 2004; Beavington-Penney & Racey, 2004; Arni, 1965) با توجه به غالب بودن این فرامینیفرها تفسیر محیط دیرینه نهشتههای سازند جهرم بر اساس شناسایی ریز رخسارهها و با مطالعه ویژگیهای مورفولوژیکی و بوم‌شناختی نومولیتیدها در تاقدیس سورو انجام پذیرفت. مطالعه نومولیتیدها در این گستره نشان داد، شکل پوسته این فرامینیفرا با عمق رابطه داشته به صورتی که فرمهای با پوسته متورم و ضخیم در مناطق کم‌عمق‌تر گاهی همراه با فونای لاگونی دیده شده و با عمیقتر شدن محیط پوسته آنها حالت کشیدهتری پیدا میکند در نتیجه در گستره دریای باز در رمپ داخلی بیشترین فراوانی را دارند. در این گستره محیط به‌طورکلی در حال کمعمق شدن است و وجود نومولیتیدها با پوسته کشیده در ابتدا و نبود نومولیتیدها و غالب بودن فرامینیفرا با پوسته پورسلانوز در اواخر برش نشاندهنده این روند است. از طرفی دیگر بررسی مقاطع نازک نشان داد، آلوکمهای اصلی این محیط شامل فرامینیفرا، بریوزوا، اکینویید، دوکفهای، براکیوپود، استراکد، گاستروپود، جلبک و پلوییدها هستند و بافت غالب ریز رخسارهها، پکستونی است (شکل 3). همانگونه که در شکل 6 نشان داده شده، طبق این مطالعات پنج ریز رخساره پکستون حاوی فرامینیفر با پوسته پورسلانوز، پکستون حاوی پلویید و بیوکلاست، پکستون -گرینستون حاوی میلیولید، وکستون- پکستون حاوی بیوکلاست و Nummulites و پکستون حاوی نومولیتید شناسایی شد و در چهار محیط لاگون2 پشتههای ماسهای3 دریای محصور شده4 و دریای باز5 نهشته شده است. بر این اساس برای سازند ذکر شده یک رمپ هموکلینال پیشنهاد شد. در ابتدا ویژگیهای ریز رخسارههای شناسایی شده ذکر میشود و به شرح زیر میباشد.
شکل 2. A) نمای آماری نحوه پراکندگی ریز رخسارهها، B) نمودار دایرهای نحوه توزیع آلوکمها، C) نمودار دایرهای نحوه توزیع فرامینیفرهای موجود در برش زیرزمینی سورو
شکل 3. تنوع در شکل پوسته Nummulites در برش زیرزمینی سورو شکل پوسته مطابق با ریسی Racey (1995) رسم شده و محل قرارگیری Nummulites به‌صورت شماتیک نشان داده شده است
گروه L: ریز رخسارههای پهنه لاگونی
:L1 پکستون حاوی فرامینیفر با پوسته پورسلانوز 6
بافت این ریز رخساره پکستون است و فرامینیفرا با پوسته پورسلانوز فراوانترین آلوکم در این ریز رخساره میباشد. از لحاظ سنگشناسی بهطور عمده از سنگ آهکی است و آلوکمهایی مانند گاستروپود، پلویید و فرامینیفرهای پورسلانوز نظیر میلیولید، پنروپلید و دانههای کوارتز تخریبی وجود دارد. این ریز رخساره نومولیتیدها حضور ندارند (شکل 4- الف).
تفسیر
وجود فرامینیفرها با پوسته پورسلانوز مانند پنروپلید و میلیولید در این برش و نبود فرامینیفرها با پوسته هیالین و سایر موجودات مربوط به دریای باز و فراوانی کم روزنداران با پوسته آگلوتینه آهکی نشاندهنده شوری بالای آب در لاگون محصور است (Ayyat, 2022; Flügel, 2010). در محیطهای فوق شور میلیولیدها فراوانی زیادی دارند (Flügel, 2010; Mossadegh et al. 2009) و افزایش فراوانی میلیولیدها نشاندهنده شرایط محیطی کمعمق و غنی از مواد غذایی است، زیرا میلیولیدها ترجیح میدهند در آبهای با آشفتگی پایین و بستر نرم زندگی کنند. بهطور معمول این مورد مشخصه محیط لاگونی است (Geel, 2000). پنروپلیدها موجودات اپی فیتی هستند و مشخص‌کننده لاگون محدود شده با شوری بالا هستند (Romero et al., 2002) (شکل5). این فرامینیفرها در محیطهای گرمسیری تا معتدل کمعمق زندگی میکنند (Consorti et al., 2020). با توجه به ویژگیهای ذکر شده این ریز رخساره با ریز رخساره استاندارد RMF20 فلوگل (Flügel, 2010) مطابقت دارد.
L2: پکستون حاوی پلویید و بیوکلاست 7
عناصر اصلی این ریز رخساره از پلویید، فرامینیفرا با پوسته پورسلانوز، روتالیدها، تکستولاریدها و قطعات اسکلتی و اسکلتی شامل جلبک و استراکد، دوکفهای، براکیوپود ونیز قطعات کوارتز و اکسید آهن که در یک زمینه میکرایتی به‌صورت کم‌وبیش فشرده و نزدیک به هم قرار دارند، تشکیل شده است (شکل 4- ب). در این ریز رخساره به‌ندرت Nummulites با پوسته به نسبت گلبولی (شکل 6) دیده میشوند.
تفسیر
در این ریز رخساره وجود فرامینیفرهای پورسلانوز شاخص محیطهای یوفوتیک، شفاف و کمعمق (Brandano et al., 2006) مانند میلیولیدها، Orbitolites، و روتالیدها با پوسته هیالین و متورم و ضخیم و همچنین حضور گاستروپودها و ذرات کوارتز که نشاندهنده گردش محدود آب در محیط لاگون هستند (Özgen-Erdem and Koç-Tasgin, 2020) را میتوان به محیط لاگون به‌طرف ساحل تفسیر کرد (شکل5). در این ریز رخساره گاهی Nummulites با پوسته گلبولی شکل دیده میشود (شکلهای 2 و 5). مورفولوژی پوسته آنها مشخصه میزان نور کافی و عمق کم‌وبیش کمتر محیط میباشد (Beavington-Penney, 2002) و دیواره ضخیم و خردشدگی اندک آنها نشاندهنده انرژی کم تا متوسط محیط است (Hadi et al., 2016). ازآنجاکه حضور همزمان فرامینیفرا با پوسته پورسلانوز در کنار فرامینیفرا با پوسته هیالین نشاندهنده لاگون غیر محصور میباشد(Moallemi et al., 2014) این ریز رخساره با ریز رخساره استاندارد RMF20 فلوگل(Flügel, 2010) مطابقت دارد و در قسمت عمیقتر لاگون نسبت به ریز رخساره قبلی قرار دارد.
گروه Sh: ریز رخسارههای محیط پشتههای ماسهای
Sh: پکستون -گرینستون حاوی میلیولید 8
این ریز رخساره با حدود پنج درصد فراوانی، کمترین فراوانی را در برش زیرزمینی مورد مطالعه دارد (شکل 2). عناصر اصلی این ریز رخساره را میلیولیدها شامل Pyrgo, Spiroloculina, Triloculina, Quinqueloculina به همراه میکرایت و سیمان اسپاری ریزبلور تشکیل داده است. در این ریز رخساره همچنین قطعات کوارتز به‌صورت پراکنده دیده میشود (شکل 4- پ).
تفسیر
بافت گرینستون تا پکستون با میلیولید که به‌صورت غالب حضور دارد، رسوبگذاری در محیط پشته ماسهای و انرژی بالای محیط را نشان داده است (Flügel, 2010). جورشدگی و گردشدگی بالا شاید مربوط به افزایش انرژی هیدرودینامیک است (Abyat et al., 2019; Flügel, 2010) و میتوان نشاندهنده تشکیل این ریز رخساره در پشتههای ماسهای باشد. این رخساره با ریز رخساره استاندارد RMF27 فلوگل (Flügel, 2010) مطابقت دارد.
گروه R و O: ریز رخساره دریای محصور شده و دریای باز
R: وکستون- پکستون حاوی بیوکلاست و Nummulites 9
این ریز رخساره با حدود 45 درصد بیشترین فراوانی را در برش زیرزمینی مورد مطالعه دارد (شکل 2). اجزای اصلی این ریز رخساره را Nummulites تشکیل میدهند و دارای پوسته هیالین و عدسی متورم و عدسی شکل میباشند. از اجزای دیگر این ریز رخساره که فراوانی قابل توجهی دارند میتوان به جلبک قرمز، خردههای استراکد، اکینویید، بریوزوا، براکیوپود، دوکفهای و دانههای ذرات کوارتز تخریبی با اندازه کوچک در حد سیلت، دولومیت، گلوکونیت و پلویید اشاره کرد (شکل 4- ج و د).
تفسیر
نومولیتیدها دارای دیواره شفاف و هیالین هستند. برای محافظت از خود در مقابل اشعه UV دیواره ضخیم و متورم تولید میکنند و یا اینکه در آبهای به نسبت عمیق زندگی میکنند (Boudagher-Fadel, 2008; Beavington-Penney and Racey 2004). بریوزوئرها و اکینوییدها نیز موجوداتی هستند که بهطور عمده بـه شوري حساس میباشد و به‌طورمعمول شرایط مساعد بـراي حفظ آنها محـیط دریاي باز است (Aurell et al., 2010; Flügel, 2010; Sanders and Hofling, 2000). اجتماع این موجودات به همراه هم نشاندهنده استقرار آب‌وهوای گرمسیری تا نیمه گرمسیری در محیط است (Ayyat, 2022; Mohammadi, 2020). ازآنجایی‌که نومولیتیدها در این ریز رخساره حالت عدسی متورم تا عدسی دارند (شکلهای2 و 5) و حجم اصلی آلوکمها را شامل میشود و با توجه به اینکه فرامینیفرهای بنتیک با پوسته پورسلانوز حضور ندارند، این رخساره با ریز رخساره استاندارد RMF13 فلوگل(Flügel, 2010) در دریای محصورشده10 مطابقت دارد. همچنین وجود آلوکمهای بزرگ و فراوان در یک زمینه میکرایتی نشاندهنده انرژی پایین (حسین زاده و همکاران، 1394) است. بافت پکستون تا وکستون این ریز رخساره نشاندهنده انرژی محیطی میباشد که بخشی از گل را از محیط خارج کرده است (Wilson, 1975). این شرایط میتواند نشاندهنده انرژی کم تا متوسط در محیط دریای محصور شده باشد.
عناصر اصلی این ریز رخساره را Heterostegina و Nummulites. با پوسته عدسی (شکل 6) به همراه گلوکونیت و ذرات پراکنده کوارتز در حد سیلت تشکیل دادهاند و در یک زمینه میکرایتی فشرده و نزدیک به هم قرار دارند. از دیگر آلوکمهای موجود میتوان به خردههای اکینویید و به‌ندرت بریوزوئر و جلبک قرمز اشاره کرد (شکل 4- ه).
تفسیر
نومولیتیدها محیط با انرژی پایین آب و به دور از نور و با شوری نرمال را برای زندگی انتخاب میکنند (Abd-Elhameed et al., (خطیبی مهر و همکاران 1392؛ قنبرلو و همکاران 13962023; Martín-Martín et al., 2021; Hohenegger et al., 2000; . با توجه به حضور نومولیتیدهای کشیدهتر نسبت به ریز رخساره قبلی (شکل 5) که در یک زمینه میکرایتی فشرده و نزدیک به هم قرار دارند و نظر بر اینکه شکل آنها بهطور مشخص در ارتباط با نوع محیط رسوبی است، فرمهای درشت و کشیده مربوط به بخشهای دور از ساحل و آبهای عمیقتر و محیط با انرژی کم و منطبق بر حد پایینی کمربند، گستره زون نورانی و نشاندهنده افزایش در میزان رسوبگذاری است (Beavigton- Penny and Racey, 2004). این رخساره مربوط به دریای باز میباشد و با ریز رخساره استاندارد RMF13 فلوگل(Flügel, 2010) مطابقت دارد. در برخی نمونهها در کنار نومولیتیدها خردههای اکینوییدها دیده میشوند. حضور عناصری مانند اکینوییدها با توجه به اینکه اکینوییدها موجوداتی حساس به شوری هستند (Flugle, 2010) و حضور همزمان آنها نشاندهنده محیط دریای نرمال است. به همراه فرامینیفرهای با پوسته هیالین نظیر نومولیتیدها رسوبگذاری در محیط دریای باز با انرژی کم تا زیاد را نشان میدهد (Ayyat, 2022; Geel, 2000). همانطور که در شکل 6 دیده میشود Heterostegina کشیده در ابتدای برش زیرزمینی فراوان هستند. این نومولیتیدهاي مسطح و پهن (هم‌زیست زاد) در عمیقترین بخشهاي پهنه تا مرز زیرین ناحیه نوري زیست میکنند (Romero et al., 2002). حضور همزمان آنها با Nummulites عدسی شکل که دارای بیشترین کشیدگی در این برش هستند نشاندهنده عمیقتر بودن پهنه نسبت به ریز رخساره قبلی است (شکل 4).
شکل 4. ریز رخسارههای موجود در نهشتههای برش زیرزمینی سورو، الف) پکستون حاوی فرامینیفر با پوسته پورسلانوز، مقطع شماره 5165، ب) پکستون حاوی پلویید و بیوکلاست، مقطع شماره 5195، پ) پکستون -گرینستون حاوی میلیولید، مقطع شماره 5150، ج) وکستون- پکستون حاوی بیوکلاست و Nummulites، مقطع شماره 5400، د) وکستون- پکستون حاوی بیوکلاست و Nummulites، مقطع شماره 6090، ه) پکستون حاوی نومولیتید، مقطع شماره 6255
شکل 5. جایگاه ریز رخسارهها و کمربندهای رخسارهای در سازند جهرم
شکل 6. نمودار نوسانات سطح آب دریا و تغییرات انرژی دریا، شکل پوسته Nummulitesها، محیطهای رسوبی و ریزرخسارههای تعیین شده سازند جهرم در برش زیرزمینی سورو
شکل 7. الف) Nummulites hormoensis، ب) Nummulites striatus ، ج و د) Nummulites fabianii، ه) Heterostegina spp. ، و) Spiroclypeus carpaticus و Heterostegina spp.
نتیجه‌گیری
سازند جهرم در برش زیرزمینی سورو دارای ضخامت 42/344 متر بوده و از سنگ‌آهک تشکیل شده است. در این پژوهش، محیط رسوبی و تغییرات مورفولوژیکی نومولیتیدها در پاسخ به تغییرات پارامترهای محیطی بررسی شد. مطالعه 295 مقطع نازک و مقایسه ریزرخسارهها با رخسارههای استاندارد فلوگل (Flügel, 2010) منجر به شناسایی پنج ریزرخساره شد:
پکستون حاوی فرامینیفر با پوسته پورسلانوز، پکستون حاوی پلویید و بیوکلاست، پکستون-گرینستون حاوی میلیولید، وکستون-پکستون حاویNummulites و پکستون حاوی نومولیتید، این ریزرخسارهها در محیطهای لاگون، پشتههای سدی، دریای محدود شده و دریای باز نهشته شده‌اند. فراوانترین ریزرخساره، وکستون-پکستون حاوی بیوکلاست و Nummulites متعلق به دریای محدود شده است.
نومولیتیدها در این برش زیرزمینی تنوع و فراوانی زیادی دارند و شرایط محیطی را در مورفولوژی پوسته خود منعکس میکنند. آغاز رسوبگذاری نهشتهها با حضور نومولیتیدهایی با پوسته عدسی همراه است که نشاندهنده قسمتهای عمیق دریای باز است. با کم‌عمق‌تر شدن محیط، پوسته متورم و ستبرتر شده و میزان کشیدگی کاهش مییابد. در پشتههای سدی، تنها میلیولیدها در بافت پکستون تا گرینستون حضور دارند. در ادامه، در محیط لاگونی، گاهی Nummulites با پوسته متورم و ستبر، همراه با فرامینیفرهای دارای پوسته پورسلانوز دیده میشوند. در انتهای سازند، فرامینیفرهای بدون منفذ و نبود نومولیتیدها، نشاندهنده یک محیط لاگونی کمعمق است.
الگوی تغییرات محیطی نشاندهنده یک روند پس‌روی در طول سازند جهرم است. این سازند در پهنه رمپ داخلی12 نهشته شده و به دلیل نبود شواهد محیطهای جزر و مدی، از آب خارج نشده است.
تحلیل انرژی محیطی نیز نشان داد که کمترین انرژی در لاگون محصور (حاوی فرامینیفرهای با پوسته پورسلانوز) و بیشترین انرژی در پشتههای سدی (حاوی میلیولیدها در بافت پکستون تا گرینستون) دیده میشود. همچنین، بررسی مورفولوژی پوسته نومولیتیدها نشان داد که در محیط لاگون، Nummulites دارای پوسته متورم بوده و به‌ندرت حضور دارند، درحالی‌که در دریای محدود شده و دریای باز، فراوان بوده و با کاهش انرژی، پوسته آنها مسطح، کشیدهتر و کم‌ضخامت‌تر میشود.
منابع
افقه، م.، احمدی، و. و غفاری، م.، 1397. محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی توالیهای کربناته ائوسن در ناحیه جنوب کرمان، (بلوک لوت(: با تأکید بر اهمیت تجمعات نومولیتی )یا پشتههای نومولیتی(. نشریه علمی- پژوهشی رخسارههای رسوبی، 11 (2)، 272-287. ##بختیاری، س.، 1388. اطلس راههای ایران، موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، 314 . ##حسین زاده، م.، معلمی، ع. و دانشیان، ج.، 1394. چینه نگاری سنگی، ریز رخسارهها و محیط رسوبی سازند جهرم غرب و شمال غرب بندرعباس در جنوب ایران. پژوهش نفت، 25 (82)، 103-117. ##خطیبی مهر، م.، آدابی، م. ح.، موسوی تسوج، م ر.، وزیری مقدم. و صادقی، ع.، 1392. میکروفاسیس، ژئوشیمی و محیط رسوبی سازند جهرم در کوه گچ، در جنوب شرقی شهر لار. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 7 (26)، 97-118. ##دانشیان، ج.، یعقوبی، م. و طهماسبی سروستانی، ع.، 1397. چینه‌نگاری سکانسی نهشتههای الیگو - میوسن در یال جنوبی تاقدیس احمدی (تنگ عبدی)، جنوب شرق شیراز. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 12 (46)، 1397. ##فخاری، م. ، 1374. نقشه زمین‌شناسی چهارگوش بندرعباس، مقیاس250000 1: ، مدیریت اکتشاف. ##قنبرلو، ح.، ربیعی وزیری، ح.، خیری، ه.، احمدی طاهری، م. و شهدادی، ع.، 1396. ریز رخسارهها و محیط رسوبی سازند شهبازان در چاه شماره 3 ميدان نفتي قلعه نار، جنوب غرب لرستان ریز رخسارهها و محیط رسوبی سازند شهبازان در چاه شماره 3 ميدان نفتي قلعه نار، جنوب غرب لرستان. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 11 (41)، 63-78. ##مطیعی، ه.، 1372. چینه‌شناسی زاگرس، سازمان زمین‌شناسی کشور، طرح تدوین، 536 . ##هادی، م.، مصدق، ح. و عباسی، ن.، 1394. تجمعات روزنداران کف زی بزرگ و تفسیر محیطی رسوبات ائوسن در کوههای سلطانیه (البرز غربی). انجمن دیرینه‌شناسی ایران، 3 (2)، 244-256. ##Abd-Elhameed, S., Mahmoud, A.A. and Salama, Y., 2023. Late Paleocene–Early Eocene larger foraminifera from the Galala Plateaus, North Eastern Desert, Egypt: biostratigraphic, paleoenvironmental and paleoecological implications. Carbonates Evaporites, 38: 84. ##Abyat, Y., Abyat, A. and Abyat, A., 2019. Microfacies and depositional environment of Asmari formation in the Zeloi oil field, Zagros basin, south-west Iran. Carbonates Evaporites, 34: 1583–1593. ##Arni, P., 1965. L évolution des Nummulitinae en tant que facteur de modification des dépôts littoraux. Mémoires du Bureau de Recherches Géologiques et Minières, 32: 7-20. ##Aurell, M., Bádenas, B., Ipas, J. and Ramajo, J., 2010. Sedimentary evolution of an Upper Jurassic epeiric carbonate ramp, Iberian Basin, NE Spain. Geological Society, London, Special Publications, 329(1): 89-111. ##Ayyat., A. M. E, 2023. Sedimentological characteristics and genetic pathways of the nummulithoclast facies within the Middle Eocene rocks of Egypt. Arabian Journal of Geosciences, 16(12): 639. ##Ayyat, A.M.E., 2022. Paleoenvironmental reconstruction, paleoecology and sequence stratigraphy of some Nummulites buildups in Egypt. Carbonates Evaporites 37: 60. ##Bagtash, R.F., 2024. Facies analysis, palaeodepositional environment and sequence stratigraphic framework of the Jahrum and Asmari formations, Fars Province, Zagros Basin, SW Iran. Stratigraphy and Sedimentology Researches, 39(4): 37-52. ##Beavington-Penney, S.J., 2002. Characterisation of selected Eocene Nummulites accumulations., Unpublished Ph.D. Dissertation, University of Wales, Cardiff, 374. ##Beavigton- Penny, S. J. and Racey, A., 2004. Ecology of extant Nummulites and other larger bentic foraminifera, applications in palaeoenvironmental analisis. Earth-Science Reviews, 67: 219-265. ##Brandano, M., Frezza, N., Tomassetti, L. and Caffaro, M., 2009b. Heterozoan carbonate in oligotrophic tropical waters: The Attard member of the Lower coralline limestone Formation (Upper Oligocene, Malta). Paleogeography, Paleoclimatology and Paleoecology, 272: 1 – 10. ##BouDagher- Fadel, M. K., 2008. Evolution and Geological Significance of Larger Benthic Foraminifera. Developments in Palaeontology and Stratigraphy, 21: 1– 544. ##Consorti, L., Schlagintweit, F. and Rashidi, K., 2020. Three shell types in Mardinella daviesi indicate the evolution of a paratrimorphic life cycle among late Paleocene soritid benthic foraminifera. Acta Palaeontologica Polonica, 65(3): 641-648. ##Dunham, R. J., 1962. Classification of carbonate rocks according to their depositional texture in W. E., Ham, ed., Classification of carbonate rocks, AAPG. Memoirl, l: 108 – 121. ##Flügel, E., 2010. Microfacies of Carbonate Rocks Analysis, Interpretation and Application. Springer – Verlag, Berlin, 984. ##Geel, T., 2000. Recognition of stratigraphy sequences in carbonate platform and slop deposit empirical models based on microfacies analysis of Paleoecology deposit in southeastem Spain. Palaeogeography, Palaeoeecology, 155: 211-238. ##Hadi, M., Mosadegh, H. and Abbassi., N., 2016. Microfacies and biofabric of nummulite accumulations (Bank) from the Eocene deposits of Western Alborz (NW Iran). Journal of African Earth Sciences, 124: 216-233. ##Hallock, P., 1979. Trends in test shape with depth in large, symbiont-bearing foraminifera. Journal of Foraminiferal Research, 9: 61–69. ##Hallock, P., 1981. Production of carbonate sediments by selected large benthic foraminifera on two Pacific coral reefs. Journal of Sedimentary Research, 51: (2) 467-474. ##Hallock, P., Forward, LB. and Hansen, HJ., 1986. Influence of environment on the test shape of Amphistegina. Journal of Foraminiferal Research, 16: 224–231. ##Hohenegger, J., Yordanova, E. and Hatta, A., 2000. Remarks on West Pacific Nummulitidae (Foraminifera). Journal of Foraminiferal Research, 30: 3–28. ##Jorry, S.J., 2004. The Eocene Nummulites carbonates (Central Tunisia and NE Libya): sedimentology, depositional environments, and application to oil reservoirs. University of Geneva, 226. ##Khattab, MA., Radwan AE., El Anbaawy, MI., Mansour, MH. and El Tehiwy, AA., 2023. Three dimensional structural modelling of structurally complex hydrocarbon reservoir in October Oil Field, Gulf of Suez, Egypt. Geological Journal, 58, 11, 4146-64. ##Kenter, JAM., Harrisb, PM. and Porta, GD., 2005. Steep microbial bound stone dominated platform margins: examples and implications. Sedimentary Geology, 178: 5–30. ##Martín-Martín, M., Guerrera, F., Tosquella, J. and Tramontana M., 2021. Middle Eocene carbonate platforms of the westernmost tethys. Sedimentary Geology, 415:105861. ##Moallemi, S.A., Daneshian, J. and Hosseinzadeh, M., 2014. Lithostratigraphy, Microfacies Investigation and Paleoenvironmental Reconstruction of the Jahrum Formation in the West and North of the Bandar Abbass Area, South Iran, Advances in Environmental Biology, 8, 4, 963-974. ##Mohammadi, E., 2020. Sedimentary facies and depositional environments of the Oligocene–early Miocene marine Qom formation, Central Iran Back-Arc Basin, Iran (northeastern margin of the Tethyan Seaway), Carbonates and Evaporite, 35: 1-29. ##Mossadegh, Z., Haig, D., Allan, T., Adabi, M. and Sadeghi, A., 2009. Salinity changes during Late Oligocene to Early Miocene Asmari Formation deposition, Zagros Mountains, Iran. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 272:17–36. ##Ni, X., Shen, A., Chen, Y., Guan, B., Yu, G., Yan, W., Xiong, R. and Li, W., Huang, L., 2016. Comprehensive insight of the Cambrian carbonate platform types as well as margin segmentation characteristics' exploration in Tarim Basin. Natural Gas Geoscience, 1:73–84. ##Özgen-Erdem, N. and Koç-Tasgin, C., 2020. Microfacies and Depositional Environment of the Ilerdian Carbonates in the North-Western Tosya (SE Kastamonu) Region, Northern Turkey. Journal of the Geological Society of India, 93: 704-712. ##Pleș, G., Kovecsi, S-A., Bindiu‑Haitonic, R. and Silye, R., 2020. Microfacies analysis and diagenetic features of the Eocene nummulitic accumulations from northwestern Transylvanian Basin (Romania). Facies, 66 (3): 1-20. ##Racey, A., 1995. Lithostratigraphy and larger foraminiferal (Nummulitid) biostratigraphy of the Tertiary of northern Oman. Micropaleontology, 41 (Suppl.), 1–123. ##Racey, A., 2001. A review of Eocene nummulite accumulations: Structure, formation and reservoir potential. Journal of Petroleum Geology, 24: 79-100. ##Rasser, M. W., Scheibner, C. and mutti, M., 2005. A Paleoenvirormental standard section for early Ilerdian tropical carbonate factories (Corbieres, France; Pyrenees, Spain), Facies. 51: 2017-232. ##Romero, J., Caus, E. and Rosella, J., 2002. A model for the paleienvironmental distribution of larger foraminifera based on late Middle Eocene deposits on the margin of the South Pyrenean basin (NE Spain). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 179 (1): 43 – 56. ##Sanders, D. and Höfling, R., 2000. Carbonate deposition in mixed siliciclastic-carbonate environments on top of an orogenic wedge (Late Cretaceous, Northern Calcareous Alps, Austria). Sedimentary Geology, 137: 127-146. ##Santantonio, M., Scrocca, D. and Lipparini L., 2013. The Ombrina-Rospo Plateau (Apulian platform): evolution of a carbonate platform and its margins during the jurassic and cretaceous. Marine and Petroleum Geology, 42:4–29. ##Seddighi, M., Briguglio, A., Hohenegger, J. and Papazzoni, C.A., 2015. New results on the hydrodynamic behaviour of fossil Nummulites tests from two nummulite banks from the Bartonian and Priabonian of northern Italy. Bollettino della societa paleontologica italiana. Societa paleontologica italiana, 54(2): 103-115. ##Scheibner, C., Speijer, R.P. and Marzouk, A.M., 2005. Larger foraminiferal turnover during the Paleocene/Eocene Thermal Maximum and paleoclimatic control on the evolution of platform ecosystems. Geology, 33: 493–496. ##Sinapour, M. and Seyrafian, A., 2021. Microfacies and sedimentary environment of the Jahrum Formation, south-central Zagros basin. Carbonates Evaporites, 36:1-19. ##Wilson, J. L., 1975. Carbonate facies in Geologic History. Springer, Berlin, Heidelberg, NewYork, 471. ##Zohdi, A., Mousavi-Harami, R., Moallemi, S. A., Mahboubi, A. and Immenhauser, A., 2013. Evolution, paleoecology and sequence architecture of an Eocene carbonate ramp, southeast Zagros Basin, Iran. Arabian Journal of Geosciences, 18, 4, 49-80. ##
[1] * نویسنده مرتبط: daneshian@khu.ac.ir
[2] . Lagoon
[3] . Sand shoal
[4] . Restricted marine
[5] . Open marine
[6] . Porcelaneous foraminifera Packstone
[7] 1. Bioclast Peloidal Packstone
[8] 1. Miliolids packstone to Grainstone
[9] 2. Bioclast Nummulites Wackestone to Packstone
[10] 1. Restricted marine
[12] . Inner ramp