زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های کرتاسه براساس نانوفسیل‌های آهکی در برش کوهبنان (شمال غرب کرمان، حوضه رسوبی ایران مرکزی)
محورهای موضوعی :
1 - دانشگاه فردوسی مشهد
کلید واژه: ایران مرکزی, زیست‌چینه‌نگاری, کرتاسه, , کرمان, نانوفسیل‌های آهکی. ,
چکیده مقاله :
برای مطالعه میکروبیواستراتیگرافی نهشته‌های کرتاسه ایران مرکزی، برش کوهبنان در شمال غرب کرمان انتخاب شده است. ضخامت بررسی‌شده نهشته‌های کرتاسه در این برش 326 متر بوده و بیشتر شامل مارن و سنگ‌آهک است. مطالعات انجام شده منجر به شناسایی 17 جنس و 38 گونه از نانوفسیل‌های آهکی شد. براساس نانوفسیل‌های آهکی شاخص، اين برش به چهار زیست‌زون استاندارد Chiastozygus litterarius zone، Prediscosphaera columnata zone، Eiffellithus turriseiffelii zone و لبه پایینی Microrhabdulus decoratus zone تفكيك شد. برمبناي اين زیست‌زون‌ها، نهشته‌های مورد بررسی در اين برش، بازه آپتین تا سنومانین پیشین را در بر مي‌گيرند. اولین ظهور Microrhabdulus decoratus همراه با Braarudosphaera bigelowii در سنومانین و آخرین ظهور Eiffellithus parvus، Lithraphidites alatus و Braarudosphaera africana در سنومانین نشانگر عبور از کرتاسه پیشین و آغاز کرتاسه پسین در این برش است.
To study the microbiostratigraphy of Cretaceous deposits in central Iran, the Kuhbanan section in northwest Kerman was selected. Investigated thickness of the Cretaceous deposits in this section is 326 meters and mostly consists of marl and limestone. The studies led to the identification of 17 genera and 38 species of calcareous nannofossils. Based on the index calcareous nannofossils, this section was divided into four standard biozones: Chiastozygus litterarius zone, Prediscosphaera columnata zone, Eiffellithus turriseiffelii zone, and the lower boundary of Microrhabdulus decoratus zone. Based on these biozones, the deposits studied in this section span the Aptian to early Cenomanian. The first occurence of Microrhabdulus decoratus along with Braarudosphaera bigelowii in the Cenomanian and the last occurence of Eiffellithus parvus, Lithraphidites alatus, and Braarudosphaera africana in the Cenomanian indicate the transition from the early Cretaceous to the beginning of the late Cretaceous in this section.
آقانباتی، ع.، 1384. زمــین‌شناسی ایران. سازمان زمین‌شناسی و اكتشافات معدنی كشور، ۵۸۶.
احمدی، ط.، وزیری، م.ر. و داستانپور، م.، 1388. بیواستراتیگرافی و پالئواکولوژی رسوبات کرتاسه زیرین در منطقه راور، شمال کرمان، پژوهش‌های چینه‌نگاری و رسوب‌شناسی، 25 (2)، 87-116.
اصغری، ل.، وزیری، م.ر. و عرب، ا.، 1377. مطالعه سیستماتیک و پالئواکولوژی اویسترهای آپتین پسین- سنومانین پیشین (خانواده‌های Gryphaeidae، Ostreidae و Palaeolophidae) در ناحیه شمال غرب کرمان (منطقه کوهبنان)، رخساره‌های رسوبی، 5 (2)، 135-152. 10.22067/sed.facies.v5i2.11177
خسروتهراني، خ. و فاريابي، ع.، ١٣٨٢. مطالعه ميكروبيواستراتيگرافي كرتاسه بالايي در نواحي كرمان. فصلنامه زمین‌شناسی ايران، 2، ٤٥ -٦٠
رامی، م.، 1387. پالئواکولوژی و بیواستراتیگرافی نهشته‌های کرتاسه میانی (آلبین بالایی- سنومانین زیرین) در غرب و جنوب غرب کوهبنان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، 227.
سنماری، س. و فروغی، ف.، 1398. ارزیابی نهشته‌های منسوب به گورپی برمبنای نانوفسیل‌های آهکی واقع در جنوب غرب بروجن، استان چهارمحال بختیاری. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 13 (50)، 1-14. 20.1001.1.17357128.1398.13.50.1.5
سنماری، س.، 1400. چینه‌نگاری زیستی بخش فوقانی سازند گرو براساس نانوفسیل‌های آهکی در برش تاقدیس شیخ صالح در شمال غرب کرمانشاه، پهنه لرستان (حوضه زاگرس). فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 15 (58)، 41-49. 20.1001.1.17357128.1400.15.58.4.8
شميراني، ا. و آنتيكي نژاد، ح.، ١٣٧٢. ريف زنگي آباد. مجله علوم زمين, دانشکده علوم زمين دانشگاه شهيد بهشتي, دوره جديد، 3، ١٩ .٧٣ #شه‌مرادی فهرجی، م.، افقه، م.، نطقی‌مقدم، م.، یزدجردی، ک. و مصطفوی، ب.، 1401. زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های دریایی الیگوسن برش بوجان برمبنای نانوفسیل‌های آهکی (جنوب غرب کرمان، ایران مرکزی). زمین‌شناسی کاربردی پیشرفته، 12 (4)، 910- 924. 10.22055/aag.2022.40375.2289
عرب، ا.، 1389. سیستماتیک فسیل‌ها، پالئواکولوژي و کمواستراتیگرافی مارن‌هاي کرتاسه میـانی در غـرب و شـمال غـرب کرمـان. رساله دکتری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، 347.
نطقی‌مقدم، م.، جلیلی، ف. و سنماری، س.، 1401. زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های کرتاسه براساس نانوفسیل‌های آهکی در برش چینه‌شناسی خونیک (غرب قاین، شرق ایران). فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 16 (61)، 33-43. 20.1001.1.17357128.1401.16.61.3.0
وزیری، م. ر.، داستانپور، م.، ماهانی‌پور، ا. و عرب، ا.، 1385. مجموعه ماکروفسیل‌های کرتاسه میانی در غرب ناحیه کرمان، مجله علوم دانشگاه تهران، 32 (2): 105-113.
زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های کرتاسه براساس نانوفسیل‌های آهکی در برش کوهبنان
(شمال غرب کرمان، حوضه رسوبی ایران مرکزی)
مرضیه نطقی مقدم (1و1)
1. دانشیار گروه زمين‌شناسي، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ايران
تاریخ دریافت: 12/12/1403
تاریخ پذیرش: 20/01/1404
چکیده
برای مطالعه میکروبیواستراتیگرافی نهشته‌های کرتاسه ایران مرکزی، برش کوهبنان در شمال غرب کرمان انتخاب شده است. ضخامت بررسی‌شده نهشته‌های کرتاسه در این برش 326 متر بوده و بیشتر شامل مارن و سنگ‌آهک است. مطالعات انجام شده منجر به شناسایی 17 جنس و 38 گونه از نانوفسیل‌های آهکی شد. براساس نانوفسیل‌های آهکی شاخص، اين برش به چهار زیست‌زون استاندارد Chiastozygus litterarius zone، Prediscosphaera columnata zone، Eiffellithus turriseiffelii zone و لبه پایینی Microrhabdulus decoratus zone تفكيك شد. برمبناي اين زیست‌زون‌ها، نهشته‌های مورد بررسی در اين برش، بازه آپتین تا سنومانین پیشین را در بر مي‌گيرند. اولین ظهور Microrhabdulus decoratus همراه با Braarudosphaera bigelowii در سنومانین و آخرین ظهور Eiffellithus parvus، Lithraphidites alatus و Braarudosphaera africana در سنومانین نشانگر عبور از کرتاسه پیشین و آغاز کرتاسه پسین در این برش است.
واژه‌های کليدي: ایران مرکزی، زیست‌چینه‌نگاری، کرتاسه، ، کرمان، نانوفسیل‌های آهکی.
Biostratigraphy of the Cretaceous deposits based on Calcareous nannofossils in the Kuhbanan section (northwest Kerman, Central Iran sedimentary basin)
Notghi Moghaddam, M.1
1. Associate Professor, Department of Geology, Payame Noor University, Tehran, Iran
Abstract
To study the microbiostratigraphy of Cretaceous deposits in central Iran, the Kuhbanan section in northwest Kerman was selected. Investigated thickness of the Cretaceous deposits in this section is 326 meters and mostly consists of marl and limestone. The studies led to the identification of 17 genera and 38 species of calcareous nannofossils. Based on the index calcareous nannofossils, this section was divided into four standard biozones: Chiastozygus litterarius zone, Prediscosphaera columnata zone, Eiffellithus turriseiffelii zone, and the lower boundary of Microrhabdulus decoratus zone. Based on these biozones, the deposits studied in this section span the Aptian to early Cenomanian. The first occurence of Microrhabdulus decoratus along with Braarudosphaera bigelowii in the Cenomanian and the last occurence of Eiffellithus parvus, Lithraphidites alatus, and Braarudosphaera africana in the Cenomanian indicate the transition from the early Cretaceous to the beginning of the late Cretaceous in this section.
Key word: Central Iran Biostratigraphy, Calcareous nannofossils, Cretaceous, , Kerman.
مقدمه
فلات ایران از قطعات قاره‌ای متعددی تشکیل شده که با گسل‌ها و زمین‌درزهای متعدد در کنار هم قرار گرفته‌اند (Nadimi, 2007). ایران مرکزی پیکره اصلی و میانی فلات ایران را تشکیل می‌دهد که در زمان‌هاي مزوزوئيك و سنوزوئيك بـه منطقـه‌اي پـرتحـرك و پويـا تبدیل شده و واحدهای تکتونیکی آن طی فرورانش و برخورد نهایی صفحه آفریقا– عربستان با ایران که از زمان مزوزوئیک آغاز شده، ایجاد شده‌اند (Reuter et al., 2009). پویایی این حوضه منجر شده تا ناهمسانی‌های ساختاری – رسوبی گسترده و نبودهای چینه‌نگاری مهمی را درون خود جای دهد و متشکل از چندین خردقاره باشد (آقانباتی، 1384). ایران مرکزی در سیستم کوهزایی آلپ- هیمالیا با البرز و کپه‌داغ در شمال، کوه‌های شرق ایران در شرق و زاگرس و مکران در غرب و جنوب احاطه شده (Berberian, 2014) و به بلوک لوت، فرازمین شتری، فرونشست طبس، فرازمین کلمرد، بلوک پشت بادام، فروافتادگی بیاضه- بردسیر و بلوک یزد بخش می‌شود (Berberian and King, 1981).
در این حوضه رسوبی نهشته‌های شیلی و مارنی، سنگ‌آهکی، ماسه‌سنگی و کنگلومرایی کرتاسه مشابه با سایر حوضه‌های رسوبی از رخنمون مناسبی برخوردار است ولی به دلیل تاثیر فعالیت‌های تکتونیکی شدید، به‌صورت مختلف در نواحی جغرافیایی کوتاه نهشته شده و بدون نام‌های رسمی هستند. با این وجود به دلیل ضخامت مناسب لایههای کرتاسه در این حوضه رسوبی، از دیرباز مطالعه سنگ‌های کرتاسه پهنه ساختاری ایران مرکزی از دیدگاه چینه‌نگاری و فسیل‌شناسی، مورد توجه پژوهشگران دیرینه‌شناس بوده است. برخی از مطالعات انجام شده بر روی رسـوبات كرتاسـه ایران مرکزی در کرمان توسط شـميراني و آنتيكـي‌نـژاد (1372)، اصغری و همکاران (1377)، خسروتهرانی و فاریابی (1382)، احمدی و همکاران (1388)، وزیری و همکاران (1385)، رامی (1387)، عرب (1389)، هوکریده و همکاران (Huckriede, et al.,1962) و دیمیتریژویک (Dimitrijevic, 1973) ارائه شده است. علاوه بر آن تعداد کمی مطالعات نانوفسیلی نیز در کرمان از قبیل شه‌مرادی و همکاران (1401) ، Shahmoradi Fahreji, 2024) ( بر روی نهشته‌های مزوزئیک و سنوزوئیک انجام شده است. به دلیل اهمیت بررسی دیرینه‌شناسی نانوفسیل‌های آهکی ایران و با توجه به تعیین سن نشدن نهشته‌های گستره کوهبنان با نانوفسیل‌های آهکی، بررسی دیرینه‌شناختی نهشته‌های منسوب به کرتاسه در این گستره انجام شده، ضمن معرفی جنس و گونههای نانوفسیلی، زون‌بندی زیستی و تعیین سن نهشته‌ها انجام می‌شود.
موقعیت برش و چینه‌شناسی
شهرستان کوهبنان در شمال غرب کرمان بخشی از حوضه رسوبی ایران مرکزی است که در غرب آن رخنمون مناسبی از نهشته‌های کرتاسه وجود دارد. نهشته‌های مذکور حاوی ماکروفسیل‌ها و میکروفسیل‌های متعدد هستند. برش کوهبنان دارای طول جغرافیایی˝ 8´ 52° 55 شرقی و عرض جغرافیایی˝ 6 ´ 23 ° 31 شمالی است. دسترسی به برش مذکور از طریق جاده آسفالت کرمان – کوهبنان و عبور از چترود، زرند و کیانشهر و یا از مسیر هجدک و راور امکان‌پذیر است (شکل 1). توالی نهشته‌های کرتاسه نمونه‌برداری‌شده در برش کوهبنان با ضخامت 326 متر متشکل از واحد مارنی به ضخامت 171 متر است. مارن‌های نمونه‌برداری شده به رنگ خاکستری مایل به سبز دیده شده، دارای بین‌لایه‌های شیل‌های آهکی است و به صورت هم‌شیب بر روی ماسه‌سنگ‌های ژوراسیک قرار دارد. در ادامه 120 متر سنگ‌آهک‌های قهوه‌ای تا مایل به خاکستری تیره نهشته شده است. سپس واحد مارن مایل به سبز با ضخامت کمتر و در حدود 35 متر مشاهده می‌شود. مرز فوقانی توالی نمونه‌برداری شده، به‌صورت تدریجی و عادی با سنگ‌آهک‌های خاکستری تیره و ضخیم لایه است (شکل 3).
شکل 1. موقعیت جغرافیایی و راه‌های دسترسی به برش مورد مطالعه
روش مطالعه
برای مطالعه نهشته‌های کرتاسه ایران مرکزی در برش کوهبنان، تعداد 107 نمونه در راستای عمود بر لایه و از عمق حدود 30 تا 50 سانتی‌متری و با فواصل سه متری برداشت شد. بعد از انتقال نمونه‌ها به آزمایشگاه میکروفسیل، آماده‌سازی نمونه‌ها مبتنی بر روش اسميراسلايد (Bown and Young, 1998) انجام شده و اسمیر اسلایدها با ميکروسکوپ نوري المپوس مدل BH2 و در دو نور PPL و XPL مطابق معمول مطالعات نانوفسیلی مانند سنماری و فروغی (1398) مطالعه شد. جنس و گونههای نانوفسیلی موجود عکس‌برداري شده و مانند نطقی‌مقدم و همکاران (1401) با استفاده از تعاریف پرچ نیلسون (Perch-Nielsen, 1985) و بون و یانگ (Bown, and Young, 1997) شناسایی شد (پلیت 1).
پلیت1. تصاویر نانوفسیل‌های آهکی شناسایی‌شده در برش کوهبنان(Scale bar: 5 µm)
اسامی نانوفسیل‌های آهکی پلیت 1. (K معرف نمونه مربوط به برش کوهبنان است)
1: Lithraphidites pseudoquadratus Crux, 1981 (K105)
2: Lithraphidites carniolensis Deflandre, 1963 (K63)
3: Microrhabdulus decoratus Deflandre, 1959 (K105)
4: Microrhabdulus belgicus Hay & Towe, 1963 (K92)
5: Acuturris scotus (Risatti, 1973) Wind & Wise in Wise & Wind, 1977 (K106)
6: Lithraphidites bollii (Thierstein, 1971) Thierstein, 1973 (K6)
7: Assipetra terebrodentarius (Applegate et al. in Covington & Wise, 1987) Rutledge & Bergen in Bergen, 1994 (K69)
8: Eprolithus floralis (Stradner, 1962) Stover, 1966 (K38)
9: Micrantholithus obtusus Stradner, 1963 (K11)
10: Braarudosphaera bigelowii (Gran & Braarud 1935) Deflandre, 1947 (K107)
11: Braarudosphaera regularis Black, 1973 (K27)
12: Zeugrhabdotus bicrescenticus (Stover, 1966) Burnett in Gale et al., 1996 (K31)
13: Eiffellithus parvus Watkins & Bergen, 2003 (K98)
14: Eiffellithus turriseiffelii (Deflandre in Deflandre & Fert, 1954) Reinhardt, 1965 (K94)
15: Eiffellithus gorkae Reinhardt, 1965 (K30)
16: Chiastozygus litterarius (Górka, 1957) Manivit, 1971 (K1)
17: Manivitella pemmatoidea (Deflandre in Manivit, 1965) Thierstein, 1971 (K5)
18: Zeugrhabdotus erectus (Deflandre in Deflandre & Fert, 1954) Reinhardt, 1965 (K17)
19: Prediscosphaera columnata (Stover, 1966) Perch-Nielsen, 1984 (K25)
20: Biscutum constans (Górka, 1957) Black in Black&Barnes, 1959 (K13)
21: Watznaueria barnesiae (Black in Black & Barnes, 1959) Perch-Nielsen, 1968 (K17)
22: Assipetra infracretacea (Thierstein, 1973) Roth, 1973 (K12)
23: Repagulum parvidentatum (Deflandre & Fert, 1954) Forchheimer, 1972 (K68)
24: Cyclagelosphaera margerelii Noël, 1965 (K54)
بحث
حفظ‌شدگی و ترکیب گونه‌ای نانوفسيل‌هاي آهکي
سنماری (1400) مبتنی بر توضیحات راث (Roth,1983) انحلال و دياژنز را از عوامل تاثیرگذار بر روی فراوانی و مجموعه گونههای نانوفسیلی می‌داند. در صورت وجود عوامل مذکور در حوضه‌های رسوبی، گونههای نامقاوم و یا کم مقاوم نسبت به انحلال محکوم به حذف شدن بوده و در مقابل گونههای مقاوم در برابر انحلال و دیاژنز از فراوانی بیشتری برخوردار می‌شوند. علاوه بر آن رشد ثانويه بلورهای کلسیت و انحلال که هر دو می‌تواند محصول دیاژنز باشد، حفظ‌شدگی نانوفسیل‌ها و ساختارهای ظریفشان را دستخوش تغییر کرده و شناسایی آن‌ها را با مشکل مواجه می‌سازد.
در این مطالعه 38 گونه از 17 جنس نانوفسیلی شناسایی شد. به طور کلی حفظ‌شدگي نانوفسيل‌های آهکی در نمونه‌های آماده شده از سنگ‌آهک‌های توالی مورد مطالعه براساس توضیحات راث (Roth,1984) ضعيف تا متوسط است. در این نمونه‌ها Watznaueria barnesiae که مقاوم در برابر انحلال است به کرات دیده می‌شود و برعکس گونههای نامقاوم و با ساختارهای ظریف مانند Biscutum constans در تعداد کمی از نمونه‌ها مشاهده شده‌اند. در مارن‌هاي مورد بررسی، نانوفسيل‌های آهکی با حفظ‌شدگي به نسبت خوب مشاهده شد و تعداد گونههای دارای ساختارهای ناحیه مرکزی مانند حفرات، صلیبها و پل‌های تغییرشکل یافته بسیار اندک است.
در میان گونههای نانوفسيلي شناسایی شده در برش کوهبنان، گونه‌هایی از قبیل Biscutum constans، Cyclagelosphaera spp.، Lithraphidites carniolensis، Zeugrhabdotus spp. و Watznaueria spp. از نانوفسیل‌هایی هستند که پراکندگی جهانی دارند (Herrle, 2003 Premoli Silva et al., 1989;) و در حوضه‌های رسوبی مختلف دیده می‌شوند. علاوه بر آن‌ها Micrantholithus spp. و Nannoconus spp. انواعی از نانوفسیل‌ها هستند که فقط از حوضه تتیس گزارش شده‌اند
(Perch-Nielsen, 1985, 1979؛ Mutterlose, 1987) و در این مطالعه با حفظ‌شدگی خوبی مشاهده شدند (شکل 2).
شکل 2. پراکندگی پالئوژئوگرافی جنس و گونههای نانوفسیلی شناسایی شده برش مورد مطالعه در بازه زمانی کرتاسه
جنس و گونههای با پراکندگی جهانی ؛ جنس و گونههای شاخص تتیس
رخدادهای نانوفسیلی
از اولين رويدادهای نانوفسيلی ثبت شده در این مطالعه، نخستین ظهور گونه‌ی Chiastozygus litterarius به همراه Eprolithus floralis است که مقارن با آپتین رخ می‌دهد. گونههای مذکور تا پایان توالی در تعدادی از نمونه‌های مطالعه شده ثبت شدند. رویداد زیستی بعدی با اولین ظهور گونه‌ی Prediscosphaera columnata مشاهده شد که در محدوده ابتدای آلبین پیشین است و تا پایان توالی حضور این گونه مشاهده شد. حادثه‌های زیستی فوق از ابتدای توالی تا 75 متری ثبت شدند و به دنبال آن در 297 متری از قاعده، اولین ظهور Eiffellithus turriseiffelii ثبت شد و تا پایان توالی در برخی از نمونه‌ها حضور دارد. اولین ظهور گونه‌ی Microrhabdulus decoratus در 322.5 متری از قاعده توالی را می‌توان به‌عنوان آخرین حادثه زیستی ثبت‌شده نام برد که در محدوده سنومانین پیشین رخ می‌دهد و در سه نمونه پایانی مشاهده شده است. ثبت رویداد نانوفسیلی مذکور به همراه سایر گونههای نانوفسیلی مانندLithraphidites pseudoquadratus (سنومانین – تورونین)، Braarudosphaera bigelowii (سنومانین- عهدحاضر) و Acuturris scotus (سنومانین- ماستریشتین پسین) که اولین ظهورشان در سنومانین می‌باشد، موید وجود مرز کرتاسه پیشین و کرتاسه پسین در برش مورد مطالعه است.
زیست‌چینه‌نگاری و تعیین سن
نانوفسیل‌های آهکی به علت دارا بودن تنوع زياد، قدرت تفكيك بالا و گسترش جهاني يكي از بهترين گروه‌های فسیلی جهت انجام مطالعات زيست‌چینه‌نگاری به‌ويژه در بازه زمانی كرتاسه هستند. با توجه به فراواني نانوفسیل‌ها در برش مورد مطالعه از اين گروه فسيلي براي زون‌بندی زیستی استفاده شده است. شایان ذکر است زيست‌چينه‌نگاري نهشته‌های كرتاسه پیشین و پسین در حوضة تتيس توسط افراد مختلفي مانند تیرستاین (1973؛ Thierstein, 1971)، سیسینگ (Sissingh, 1977, 1978) و راث (Roth,1987) انجام شـده است.
به‌منظور انجام زون‌بندی زیستی نهشته‌های كرتاسه در برش مورد مطالعه از زون‌بندی سیسینگ (Sissingh, 1977) با علامت اختصاری CC اصلاح شده توسط پرچ نیلسون (Perch-Nielsen, 1985) استفاده شده و با زیست‌زون‌های معرفی شده توسط راث (Roth,1987) اصلاح شده توسط برالوور و همکاران (Bralower, et al., 1993, 1995) با علامت اختصاریNK/NC مقایسه شده است.
به دنبال مطالعات نانوفسیلی انجام شده، نهشته‌های مورد بررسی به چهار زیست‌زون جدا شد (شکل 3) که با زيست‌زون‌هاي استاندارد جهاني مطابقت داده شد. در ادامه شرح زيست‌زون‌های تعیین شده، ارائه می‌شود.
زیست زون 1: Chiastozygus litterarius zone (CC 7) معادل با NC6 و NC7
زیست‌زون Chiastozygus litterarius توسط تیرستاین (Thierstein, 1971) و مانیویت و همکاران (Manivit, et al., 1977) از اولین ظهور گونه‌ی Chiastozygus litterarius تا اولین ظهور گونه‌ی Prediscosph aera columnata معرفی شده و دارای بازه زمانی آپتین و ابتدای آلبین پیشین می‌باشد (Perch-Nielsen, 1985). زیست‌زون CC7 با آخرین ظهور Micrantholithus hoschulziiبه دو زیرزون CC7a و CC7b بخش می‌شود. مطابق مطالعات تیرستاین (Thierstein, 1976)، اولین ظهور Eprolithus floralis در آپتین پیشین و در محدوده این زیست‌زون رخ داده است.
زیست‌زون مذکور معادل با زیست‌زون NC6(از اولین ظهور Hayesites irregularis تا اولین ظهور Eprolithus floralis) و NC7 ( از اولین ظهور Eprolithus floralis تا اولین ظهور Prediscosphaera columnata) از زون‌بندی راث (Roth,1987) و برالوور و همکاران (Bralower, et al., 1993, 1995) می‌باشد.
در این مطالعه اولین ظهور گونه‌ی Chiastozygus litterarius در نمونه شماره 1 و اولین ظهور گونه‌ی Prediscosphaera columnata در نمونه شماره 25 ثبت شد. از این‌رو ضخامت CC7 در برش مورد مطالعه، 75 متر است. اولین ظهور Hayesites irregularis در این مطالعه ثبت نشد، بنابراین بخش پایینی زیست‌زون NC6 تعیین نشد ولی براساس اولین ظهور Eprolithus floralis در نمونه شماره 7 بخش بالایی NC6 تعیین شد. علاوه بر آن اولین ظهور Eprolithus floralis و Prediscosphaera columnata به ترتیب در نمونه شماره 7 و 25 موید وجود زیست‌زون NC7 است.
زیست زون 2: Prediscosphaera columnata zone (CC 8) معادل با NC8 و NC9
زیست‌زون Prediscosphaera columnata با سن آلبین توسط تیرستاین (Thierstein, 1971) و مانیویت و همکاران (Manivit, et al., 1977) از اولین ظهور Prediscosphaera columnata تا اولین ظهور Eiffellithus turriseiffelii معرفی شده است. پرچ نیلسون (Perch-Nielsen, 1985) زیست‌زون CC8 را با توجه به اولین ظهور گونههای Tranolithus phacelosus وCorolition signum به بخش‌های فرعی جدا کرده است.
زیست‌زون CC8 معادل با زیست‌زون NC8(از اولین ظهور Prediscosphaera columnata تا اولین ظهور Axopodorhabdus albianus) و NC9 (از اولین ظهور Axopodorhabdus albianus تا اولین ظهور Eiffellithus turriseiffelii) از زون‌بندی راث (Roth,1987) و برالوور و همکاران (Bralower, et al., 1993, 1995) می‌باشد.
محدوده زیست‌زون CC8 در این مطالعه با اولین ظهور Prediscosphaera columnata در نمونه شماره 25 (75 متری از قاعده توالی) تا اولین ظهور Eiffellithus turriseiffelii در نمونه شماره 93 (297 متری از قاعده توالی) تعیین شد. بنابراین از 75 متری قاعده تا 297 متری یعنی ضخامت 222 متر مربوط به این زون می‌باشد. به دنبال ثبت اولین ظهور Prediscosphaera columnata و Eiffellithus turriseiffelii به شرحی که گذشت، بخش پایینی NC8و بخش بالایی NC9 تعیین شد ولی به دلیل عدم مشاهده Axopodorhabdus albianus تعیین مرز دو زیست‌زون مذکور میسر نشد.
زیست زون 3: Eiffellithus turriseiffelii zone (CC 9) معادل با NC10
زیست‌زون Eiffellithus turriseiffelii توسط سیسینگ (Sissingh, 1977) و تیرستاین (Thierstein, 1971) با محـدوده‌ای از اولـین ظهور گونـه Eiffellithus turriseiffelii تـا اولـین ظهور Microrhabdulus decoratus معرفی شده است. سن این زیست‌زون آلبین پسین و سنومانین پیشین می‌باشد.
زیست‌زون مذکور معادل با زیست‌زون NC10(از اولین ظهور Eiffellithus turriseiffelii تا اولین ظهور Lithraphidites acutus) از زون‌بندی راث (Roth,1987) و برالوور و همکاران (Bralower, et al., 1993, 1995) است.
در برش کوهبنان این زیست‌زون بعد از زیست‌زون CC8 قرار گرفته و با ضخامت 25.5 متر مبتنی بر اولین ظهور Eiffellithus turriseiffelii در 297 متری از قاعده توالی و اولین ظهور Microrhabdulus decoratus در نمونه شماره 105 و در 322.5 متری از قاعده توالی، تعیین شد. در این مطالعه گونه‌ی Lithraphidites acutus مشاهده نشد و امکان تعیین بخش بالایی زیست‌زون NC10 میسر نبود.
زیست زون 4: Microrhabdulus decoratus zone (CC 10) معادل با NC11 و NC12
زیست‌زون Microrhabdulus decoratus توسط سیسینگ (Sissingh, 1977) معرفی شد و محدوده‌ای از اولـین ظهور Microrhabdulus decoratus تا اولین ظهور Quadrum gartneri را در بر دارد. بازه زمانی این زیست‌زون سنومانین پسین است.
زیست‌زون CC10 معادل با NC11 (از اولین تا آخرین ظهور Lithraphidites acutus) و NC12 (از آخرین ظهور Lithraphidites acutus تا اولین ظهور Quadrum gartneri) از زون‌بندی راث (Roth,1987) و برالوور و همکاران (Bralower, et al., 1993, 1995) می‌باشد.
در این مطالعه بخش پایینی زیست‌زون CC10 با اولین ظهور Microrhabdulus decoratus در 322.5 متری از قاعده توالی تعیین شد. از آن جا که اولین ظهور Quadrum gartneri در ضخامت مطالعه شده ثبت نشد، تعیین لبه بالایی زون امکان‌پذیر نشد. علاوه بر آن گونههای شاخص زیست‌زون‌های NC11 و NC12 مشاهده نشد و تعیین زیست‌زون‌های مذکور نیز امکان‌پذیر نیست. بنابراین در نمونه‌های مورد بررسی تداوم حضور گونه Microrhabdulus decoratus و عدم مشاهده Quadrum gartneri موید آن است که 3.5 متر پایانی توالی در بازه زمانی سنومانین پیشین نهشته شده است.
شکل 3. ستون چینه‌سنگی و گسترش زيست‌چينه‌اي نانوفسيل‌هاي آهکي در برش کوهبنان
نتیجه‌گیری
به دنبال زيست‌چينه‌نگاري نهشته‌های کرتاسه در برش کوهبنان با ستبرای 326 متر و متشکل از مارن و سنگ‌آهك، 38 گونه متعلق به 17 جنس از نانوفسیل‌های شناسایی شد. چگونگي گسترش اين گونه‌ها منجر به تفكيك چهار زيست‌زون نانوفسیلی در برش مورد مطالعه شد که عبارتند از: Chiastozygus litterarius zone، Prediscosphaera columnata zone، Eiffellithus turriseiffelii zone و بخش پایینی Microrhabdulus decoratus zone. براساس اين زيست‌زون‌ها، نهشته‌های مورد بررسی در اين برش، محدوده سني آپتین تا سنومانین پیشین را در بر مي‌گيرند. بررسي گونههای نانوفسیلی در اين برش و مقايسه با گونههای شاخص ايالت‌هاي جغرافياي ديرينه در زمان كرتاسه، نشانگر تعلق این ناحيه به ايالت تتيس است.
منابع
آقانباتی، ع.، 1384. زمــین‌شناسی ایران. سازمان زمین‌شناسی و اكتشافات معدنی كشور، ۵۸۶.##احمدی، ط.، وزیری، م.ر. و داستانپور، م.، 1388. بیواستراتیگرافی و پالئواکولوژی رسوبات کرتاسه زیرین در منطقه راور، شمال کرمان، پژوهش‌های چینه‌نگاری و رسوب‌شناسی، 25 (2)، 87-116. ##اصغری، ل.، وزیری، م.ر. و عرب، ا.، 1377. مطالعه سیستماتیک و پالئواکولوژی اویسترهای آپتین پسین- سنومانین پیشین (خانواده‌های Gryphaeidae، Ostreidae و Palaeolophidae) در ناحیه شمال غرب کرمان (منطقه کوهبنان)، رخساره‌های رسوبی، 5 (2)، 135-152. 10.22067/sed.facies.v5i2.11177##خسروتهراني، خ. و فاريابي، ع.، ١٣٨٢. مطالعه ميكروبيواستراتيگرافي كرتاسه بالايي در نواحي كرمان. فصلنامه زمین‌شناسی ايران، 2، ٤٥ -٦٠ ##رامی، م.، 1387. پالئواکولوژی و بیواستراتیگرافی نهشته‌های کرتاسه میانی (آلبین بالایی- سنومانین زیرین) در غرب و جنوب غرب کوهبنان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، 227. ##سنماری، س. و فروغی، ف.، 1398. ارزیابی نهشته‌های منسوب به گورپی برمبنای نانوفسیل‌های آهکی واقع در جنوب غرب بروجن، استان چهارمحال بختیاری. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 13 (50)، 1-14. 20.1001.1.17357128.1398.13.50.1.5##سنماری، س.، 1400. چینه‌نگاری زیستی بخش فوقانی سازند گرو براساس نانوفسیل‌های آهکی در برش تاقدیس شیخ صالح در شمال غرب کرمانشاه، پهنه لرستان (حوضه زاگرس). فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 15 (58)، 41-49. 20.1001.1.17357128.1400.15.58.4.8##شميراني، ا. و آنتيكي نژاد، ح.، ١٣٧٢. ريف زنگي آباد. مجله علوم زمين, دانشکده علوم زمين دانشگاه شهيد بهشتي, دوره جديد، 3، ١٩ .٧٣ #شه‌مرادی فهرجی، م.، افقه، م.، نطقی‌مقدم، م.، یزدجردی، ک. و مصطفوی، ب.، 1401. زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های دریایی الیگوسن برش بوجان برمبنای نانوفسیل‌های آهکی (جنوب غرب کرمان، ایران مرکزی). زمین‌شناسی کاربردی پیشرفته، 12 (4)، 910- 924. 10.22055/aag.2022.40375.2289##عرب، ا.، 1389. سیستماتیک فسیل‌ها، پالئواکولوژي و کمواستراتیگرافی مارن‌هاي کرتاسه میـانی در غـرب و شـمال غـرب کرمـان. رساله دکتری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، 347. ##نطقی‌مقدم، م.، جلیلی، ف. و سنماری، س.، 1401. زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های کرتاسه براساس نانوفسیل‌های آهکی در برش چینه‌شناسی خونیک (غرب قاین، شرق ایران). فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 16 (61)، 33-43. 20.1001.1.17357128.1401.16.61.3.0##وزیری، م. ر.، داستانپور، م.، ماهانی‌پور، ا. و عرب، ا.، 1385. مجموعه ماکروفسیل‌های کرتاسه میانی در غرب ناحیه کرمان، مجله علوم دانشگاه تهران، 32 (2): 105-113. ##
Berberian, M. and King, G.C.P., 1981. Towards a paleogeography and tectonic evolution of Iran, Canadian journal of earth sciences, 18, 210–265. https://doi.org/10.1139/e81-019
Berberian, M., 2014. Earthquakes and Coseismic Surface Faulting on the Iranian Plateau – A Historical, Social and Physical Approach. Developments in Earth Surface Processes, 17, 2–714.
Bown, P.R. and Young, J.R., 1998. Techniques. In: Bown, P.R. Ed. Calcareous Nannofossil Biostratigraphy. British Micropalaeontological Society Publication, 16- 28.
Bown, P.R. and Young, J.R., 1997. Mesozoic calcareous nannoplankton classification. Journal of Nannoplankton Research, 19, 21-36.
Bralower, T. J., Leckie, R. M., Sliter, W. V. and Thierstein, H. R., 1995. An integrated Cretaceous microfossil biostratigraphy. SEPM Special Publication, 54, 65-79. 10.2110/pec.95.04.0065
Bralower, T. J., Sliter, W. V., Arthur, M. A., Leckie, R. M., Allard, D. J. and Schlanger, S. O., 1993. Dysoxic/anoxic episodes in the Aptian-Albian (Early Cretaceous). American Geophysical Union Schlanger Memorial Volume, Monograph, 73, 5-37. 10.1029/GM077p0005
Dimitrijevic, M.D., 1973. Geology of Kerman Region. Institute for Geological and Mining Exploration and Investigation of Nuclear and other mineral Raw materials. Report no. 52, 334.
Herrle, J. O., 2003. Reconstructing nutricline dynamics of mid-Cretaceous oceans: evidence from calcareous nannofossils from the Niveau Paquier black shale (SE France). Marine Micropaleontology, 47 (3-4), 307-321. https://doi.org/10.1016/S0377-8398(02)00133-0
Huckriede, R., Kursten, M. and Venlaff, H., 1962, Zur geologie des gebiets Zwischen Kerman
und Saghand (Iran). Beihefet Zum Geologisschen Jahrbuch, 51, 1-197.
Manivit, H., Perch-Nielsen, K., Prins, B. and Verbeek, J.W., 1977. Mid Cretaceous calcareous nannofossil biostratigraphy, 80, 81-169.
Mutterlose, J., 1987. Calcareous nannofossils and belemnites as warmwater indicators from the NW-German Middle Aptian. Geologischse Jahrbuch, 96, 293-313.
Nadimi, A. R., 2007. Evolution of the Central Iranian basement. Gondwana Research 12(3), 324-333. Doi: 10.1016/j.gr.2006.10.012
Perch-Nielsen, K., 1985. Mesozoic Calcareous Nannofossils, in Plankton Stratigraphy (eds Bolli, H.M., Saunders, J.B., and Perch-Nielsen, K.). Cambridge University Press, 329-426.
Perch-Nielsen, K., 1979. Calcareous nannofossils from the Cretaceous between the North Sea and the Mediterranean. Aspekte der Kreide Europas. IUGS Series A, 6, 223-272.
Premoli Silva, I., Erba, E. and Tornaghi, M., 1989. Paleoenvironmental signals and changes in surface fertility in mid Cretaceous Corg-rich pelagic facies of the Fucoid Marls (Central Italy). Geobios, 22(1), 225-236. https://doi.org/10.1016/S0016-6995(89)80059-2
Reuter, M., Piller, W. E., Harzhauser, M., Mandic, O., Berning, B., Rogl, F., Kroh, A., Aubry, M. P., Wielandt-Schuster, U. and Hamedani, A., 2009. The Oligo-/Miocene Qom Formation (Iran): evidence for an early Burdigalian restriction of Tethyan Seaway and closure of its Iranian gateways. International Journal of Earth Sciences, 98, 627-650. 10.1007/s00531-007-0269-9
Roth, P.H., 1984. Preservation of calcareous nannofossils and finegrained carbonate particles in mid-Cretaceous sediments from the southern Angola Basin. In: Hay, W.W., (Ed.), Initial Reports of the Deep Sea Drilling Project, 651-655.
Roth, P.H., 1983. Jurassic and loer Cretaceous calcareous nannofossils in the Wesyern North Atlantic (Site 534): Biostratigraphy, Preservation, and some observations on biogeography and paleooceanography. In: Sheridan, R.E., Gradstein, F.M., et al. (eds.), Initial reportsof the deep sea drilling project, 76, 587-621. Doi: 10.2973/dsdp.proc.76.125.1983.
Roth, P.H., 1978. Cretaceous nannoplankton biostratigraphy and oceanography of the northwestern Atlantic Ocean. Initial Reports of the DSDP, 44,731-760.
Shahmoradi Fahreji, M., Afghah, M., Notghi Moghaddam, M., Yazdjardi, K. and Mostafavi, B., 2024. Calcareous nannofossil biostratigraphy and paleoecolgy of the Rupelian-Chattian stages (Oligocene) in the Central Iran basin. Iranian Journal of Earth Science, 16 (2), 162410 (1-9). https://dx.doi.org/10.57647/j.ijes.2024.1602.10
Sissingh, W., 1978. Microfossil biostratigraphy and stage-stratotypes of the Cretaceous. Geologie en Minjbouw., 57 (3), 433-440.
Sissingh, W., 1977. Biostratigraphy of cretaceous calcareous nannoplankton. Geologie en Minjbouw., 56 (1), 37-65.
Thierstein, H.R., 1976. Mesozoic Calcareous Nannoplankton. Micropaleontology, 1,325-362.
Thierstein, H.R., 1973. Lower Cretaceous calcareous nannoplankton biostratigraphy. Abhandlungen der Geologischen Bundesanstalt, 29, 1-52.
Thierstein, H.R., 1971. Tentative Lower Cretaceous calcareous nannoplankton zonation. Eclogae Geol. Helv., 64,459–488.
[1] * نویسنده مرتبط: m.n.moghaddam@gmail.com/ notghi.m@pnu.ac.ir