کد مقاله : geology-50046 بازدید : 31 صفحه: 61 - 71

نوع مقاله: پژوهشی

تجزیه و تحلیل ریز رخساره‌ها و محیط رسوبی سازند جهرم در میدان نفتی گلخاری، جنوب غربی ایران

محورهای موضوعی :

بهزاد سعیدی رضوی ^{1
*} , سعیده سنماری ²

1 - استادیار،گروه پژوهشی ساختمانی و معدنی، پژوهشکده فناوری و مهندسی، پژوهشگاه استاندارد، کرج، ایران
2 - دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین

تاریخ دریافت : 1403/08/06 تاریخ پذیرش : 1403/09/03 تاریخ انتشار : 1403/09/11

کلید واژه: ایران , ریزرخساره, رمپ کربناته, سازند جهرم, میدان نفتی.,

چکیده مقاله :

سازند جهرم یکی از سازندهای مخزني مهم در حوضه زاگرس است. این سازند در یکی از چاه‌های میدان نفتی گل خاری به ضخامت 330 متر به‌منظور شناسایی ریزرخساره ها و محیط رسوبی مورد مطالعه قرار گرفت. در این تحقیق، بر اساس مطالعه مقاطع نازک میکروسکوپی، هشت ریزرخساره شناسایی شد و در چهار کمربند رخساره¬ای شامل نواحی جزرومدی (کم‌عمق)، لاگون، سد و دریای باز (عمیق) گسترش یافته¬اند. این ریز رخساره¬ها شامل موارد زیر است: 1- مادستون، 2- فرامینیفر بنتیک بایوکلاستیک وکستون، 3- فرامینیفر بنتیک پکستون، 4- ردآلگال فلوتستون، 5- نومولیت آسیلینا وکستون-پکستون، 6- دیسکوسیکلینا وکستون-پکستون، 7- فرامینیفرا (بنتیک-پلانکتون) وکستون-پکستون 8- فرامینیفرا پلانکتون مادستون-وکستون می‌باشند. تمام ریزرخساره ها در محیط پلاتفرم کربناته از نوع رمپ داخلی، میانی و خارجی تشکیل شده‌اند.

چکیده انگلیسی:

Jahrom Formation is one of the important reservoir formations of Zagros basin, which was studied in one of the 330 meters thick Golkhari oil field wells in order to identify microfacies and sedimentary environment. In this research, based on the study of microscopic thin sections, 8 microfacies were identified, which are spread in 4 facies belts, including tidal flat, lagoon, shoal, and open marine environments. These microfacies are located along the tidal flat (shallow), lagoon, shoal and open sea (deep) areas and include the following: 1- mudstone, 2- bioclastic benthic foraminifera (imperforate) wackestone - packstone, 3- benthic foraminifera (perforate and imperforate) packstone, 4- redalgal floatstone, 5- Nummulites assilina wackestone-packstone, 6- Discocycline wackestone-packstone, 7- foraminifera (benthic-plankton) wackestone-packstone, 8- plankton foraminifera mudstone-wackestone. Therefore, all microfacies are located in the environment of the carbonate platform and in the inner, middle and outer ramps.

منابع و مأخذ:

آقانباتی، ع.، ۱۳۸۵، زمین‌شناسی ایران. انتشارات سازمان زمین‌شناسی کشور، ۳۹۸.
خسروتهرانی، خ.، افقه، م. و محمدی، و.، 1384. مطالعه میکروبیواستراتیگرافی و میکروفاسیس سازند جهرم در شمال و جنوب شرق شیراز. فصلنامه زمین‌شناسی کاربردی دانشگاه آزاد زاهدان، 1، 1 ـ 12.
خطیبی مهر، م. و معلمی، س. ع.، 1388. مقایسه تاریخچه رسوب‌گذاری سازندهاي جهرم (زاگرس) و زیارت (البرز) بر مبناي روزن‌داران بنتیک. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 9، 87 ـ 102.
خطیبی مهر،م.، آدابی،م.، موسوی طسوج، م.، وزیری مقدم، ح.و صادقی،ع.، 1392. ميکروفاسيس، ژئوشيمي و محيط رسوبي سازند جهرم در کوه گچ، در جنوب شرقي شهر لار . فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 7، 26، 97-118.
دانشیان، ج.، یعقوبی، م.، طهماسبی سروستانی، ع.،1397. چینه‌نگاری سکانسی نهشته‌های الیگو‌ - میوسن در یال جنوبی تاقدیس احمدی (تنگ عبدی)، جنوب شرق شیراز . فصلنامه زمین‌شناسی ایران، . 12، . 46، 93-120.
شرفی،م.، موسوی،ن.، 1401. سنگ‌شناسی و زیست چینه نگاری نهشته‌های معادل لایه‌های فرام-دیاتومه بر اساس نانو فسیل‌های آهکی در دشت گرگان: اشاره‌ای بر تکامل و جغرافیای دیرینه حوضه رسوبی خزر جنوبی. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 16، 63، 29-41.
شرکت ملی نفت ایران، موقعیت جغرافیایی میدان¬های نفتی ایران. 1975.
نفريه، ا.، وزيري مقدم، ح. و طاهري، ع.، 1388. زيست چينه نگاري و پالئواکولوژي سازند جهرم در يال شمالي تاقديس کوه گچ، ناحيه لار. مجله علوم دانشگاه تهران، 35، 4، 11 ـ 19.
نورمحمدی، ز.، 1946. مطالعه بیواستراتیگرافی و میکروفاسیس رسوبات ائوسن (سازند جهرم) در جنوب شرق شیراز در ناحیه تنگ آب. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، 116 .
-Adams, T. D. and Bourgeois, E., 1967. Asmari biostratigraphy. IOOC. 1074, 37.
-Alsharhan, A. S. and Kendall, C. G. SC., 2003. Holocene coastal carbonate and evaporite of the southern Arabian Gulf and their ancient analogues. Earth-Science Reviews, 61, 191-243. Doi: 10.1016/S0012-8252(02)00110-1
-Babazadeh, S. A. and Pazooki, Sh., 2015. Microfacies analysis and depositional environment of Jahrom Formation from Do Kuhak region in Fars area, South Iran. Disaster Advances, 8 (3), 21-28.
-Berberian, M., 1995. Master Blind Thrust Faults Hidden under the Zagros Folds: Active Basement Tectonics and Surface Morphotectonics. Tectonophysics Journal, 241, 193-224. https://doi.org/10.1016/0040-1951(94)00185-C.
-Bevington-Penney, S. J. and Racey, A., 2004. Ecology of extanr nummulitids and other larger benthic foraminifera: applications in paleo environmental analysis Earth Science Reviews, 67, 219-265.
-Buxton, M. W. N. and Pedley, H. M., 1989. A standardized model for Tethyan Tertiary carbonate ramps. Journal of the Geological Society, London, 146, 746-748. https://doi.org/10.1144/gsjgs.146.5.0746
-Cosovic, V., Drobne, K. and Moro, A., 2004. Paleoenvironmental model for Eocene Foraminifera limestones of the Adriatic carbonate platform (Istrian Peninsula). Facies, 50, 61-75. https://doi.org/10.1007/s10347-004-0006-9.
-Dunham, R. J., 1962. Classification of carbonate rocks according to their depositional texture, in: W. E. Ham, (Editor). Classification of carbonate rocks. American Association of Petroleum Geologists, Memoir, 1, 108-121. https://doi.org/10.1007/978-90-481-2639-2_238.
-Embry, A. F. and Klovan, E. J., 1971. Absolute water depth limits of the late Devonian paleoecological zones Geologische Rundschau,. 61,. 672–686. DOI: 10.1007/BF01896340.
-Flugel, E., 1982. Microfacies analysis of limestones. Berlin: Springer-Verlag, 633.
-Flugel, E., 2004. Microfacies of carbonate Rocks. Analysis, Interpretation and Application, Springer, Berlin, 433.
-Garrison, E. and Fischer, A.G., 1969. Deep-Water limestones and radiolarites of the Alpine Jurassic: In G. M. Frideman(Editor), Depositional Environments in Carbonate Rocks. SEMP Social Economic Plaeont Mineral Special, 14, 25-56.
-Geel, T., 2000. Recognition of stratigraphic sequence in carbonate platform and slope deposits: empirical models base on microfacies analyses of palaeogene deposits in southeastern Spain. Palaeogeography, Palaeoclimatology, 155, 211-238. https://doi.org/10.1016/S0031-0182(99)00117-0
-Hallock, P., 1983. Larger foraminifera as depth indicators in carbonat depositional environments. American Association of petroleum Geologists Bulletion, 167, 477-478.
-Hottinger, L., 1983, Processes determining the distribution of larger foraminifera in space and time. Utrecht. Micropaleontology. Ontology Bulletin, 30, 239-253.
-Hottinger, L., 1997. Shalow benthic foraminiferal assemblages as signals for depth of their deposition and their limitations. Bulleint de la Societ Geologique de France, 168, 491-505.
-James, G. A. and Wynd, J. G., 1965- Stratigraphic nomenclature of Iranian oil consortium agreememt Area: American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 49, 2182- 2245. https://doi.org/10.1306/A663388A-16C0-11D7-8645000102C1865D
-Kalantari, A., 1980. Tertiary Faunal Assemblage of Qum-Kashan, Sabzevar and Jahrum areas (Geological Laboratories Publication No.8). National Iranian Oil Company, Tehran. 126.
-Murray, J. W., 1991. Ecology and palaeoecology of benthic foraminifera: Longman Scientific and Technical, Harlo Buxton, M. W. N., Pedley, H. M, 1989. Short paper: astandardised mdel for Tethyan Tertiary carbonate ramps. Jornal of the Geological society (London), 146, 746-748.
-Pomar, L., 2001. Ecological control of sedimentary accomodation: Evolution from a carbonate ramp to rimmed shelf, Upper Miocene, Balearic Island. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 175, 249-272.
http://dx.doi.org/10.1016/S0031-0182(01)00375-3.
-Racey, A., 2001. A review of Eocene numnmulites accumulation: structure, foramation and reservoir potential. Journal of petroleum geology, 24, 79-100. https://doi.org/10.1111/j.1747-5457.2001.tb00662.x
-Rahaghi, A., 1980. Tertiary faunal assemblage of Qom-Kashan, Sabzewar and Jahrom area. Tehran, National Iranian Oil Company, 8, 126-138.
-Reiss, Z. and Hottinger, L., 1984. The Gulf of Aqaba, ecological micropaleontology: Ecol. Stud. 50, 1 - 354.
-Reiss, D., 2001. Untersuchungen zur Morphologie des Nirgal Vallis, Mars, Master’s thesis, 94 , Georg-August-University Go ttingen, Go ttingen, Germany.
-Romero, J. E., Caus, J. E. and Rosell, J., 2004. Ecology of extant nummulitids and other larger bentic foraminifera: applications in Palaeoenvironmental analysis. Earth- Science Reviews, 67, 219-265.
-Saeedi Razavi, B. and Senemari, S., 2023. Microfacies, sedimentary environment and sequence stratigraphy of Asmari Formation in North Western of Charam, Kohgilooyeh and Boyer Ahmad Province, Iran. Iranian Journal of Earth Sciences. https://doi.org/10.30495/ijes.2023.1957939.1757.
-Shinn, E., 1983. Tidal flats, in Scholle, P.A., Bebout, D. G., Moore, C.H. (eds.), Carbonate Depositional Environments. American Association of Petroleum Geologists Memoir, 33, 171–210.
-Vaziri-Moghaddam, H., Seyrafian, A., Taheri, A. and Motiei, H., 2010. Oligocene-Miocene ramp system (Asmari Formation) in the NW of the Zagros basin, Iran: Microfacies, Paleoenvironmental and depositional and depositional sequence. Revista Mexicana de ciencias Geologicas, 27(1), 56-71.
-Wilson, J. L., 1975. Carbonate facies in geologic in history. Springer, Berlin, Heidelberg, New York, 471.

متن کامل:

تجزیه و تحلیل ریز رخساره‌ها و محیط رسوبی سازند جهرم در میدان نفتی گلخاری، جنوب غربی ایران

بهزاد سعیدی رضوی(1و¹) و سعیده سنماری2

1. استادیار،گروه پژوهشی ساختمانی و معدنی، پژوهشکده فناوری و مهندسی، پژوهشگاه استاندارد،

کرج، ایران

2. دانشیار، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)،گروه معدن، قزوین، ایران

تاریخ دریافت: 06/08/1403

تاریخ پذیرش: 03/09/1403

چكیده

سازند جهرم یکی از سازندهای مخزني مهم در حوضه زاگرس است. این سازند در یکی از چاه‌های میدان نفتی گل خاری به ضخامت 330 متر به‌منظور شناسایی ریزرخساره ها و محیط رسوبی مورد مطالعه قرار گرفت. در این تحقیق، بر اساس مطالعه مقاطع نازک میکروسکوپی، هشت ریزرخساره شناسایی شد و در چهار کمربند رخسارهای شامل نواحی جزرومدی (کم‌عمق)، لاگون، سد و دریای باز (عمیق) گسترش یافتهاند. این ریز رخسارهها شامل موارد زیر است: 1- مادستون، 2- فرامینیفر بنتیک بایوکلاستیک وکستون، 3- فرامینیفر بنتیک پکستون، 4- ردآلگال فلوتستون، 5- نومولیت آسیلینا وکستون-پکستون، 6- دیسکوسیکلینا وکستون-پکستون، 7- فرامینیفرا (بنتیک-پلانکتون) وکستون-پکستون 8- فرامینیفرا پلانکتون مادستون-وکستون می‌باشند. تمام ریزرخساره ها در محیط پلاتفرم کربناته از نوع رمپ داخلی، میانی و خارجی تشکیل شده‌اند.

واژههای کلیدی: ایران ، ریزرخساره، رمپ کربناته، سازند جهرم، میدان نفتی.

مقدمه

میدان نفتی گل خاري در بخش جنوبی فروافتادگی دزفول قرار دارد. ساختار کلی این ناحیه با گسل‌های پی‌سنگی ارتباط داشته و چین‌خوردگی کمتري نسبت به مناطق هم‌جوار دارد .(Berberian, 1995) سازند² جهرم، به سن پالئوسن³- ائوسن⁴، توالی کم‌عمق کربناته دریایی است و در حوضه زاگرس نهشته شده است (شکل 1). سازند جهرم در اثر فعالیت کوهزایی پیرینه⁵ در اواخر ائوسن میانی، به‌صورت پلاتفرم برجسته از آب خارج شد (آقانباتی، 1385). اين سازند در برش نمونه (تنگ آب، يال شمالي كوه جهرم) به ضخامت 467 متر با لیتولوژی⁶ آهک دولومیتی به رنگ خاکستری-زرد و دولومیت دانه شکری به رنگ خاکستری-نخودی برونزد دارد و بر روى سازند ساچون و يا به‌طور محلى بر روى سازندهاى کشکان، تاربور و پابده قرار دارد (آقانباتی، 1385). در برش نمونه، مرز بالايي سازند جهرم با آهک‌های سازند آسماري به‌صورت ناپيوستگی فرسايشي است (Saeedi Razavi and Senemari, 2023) به‌طوری‌که اين مرز در زير آهک‌های ضخیم و كنگلومراي حاوی تركيبات آهنی قرار دارد (James and Wynd, 1965). در این رابطه، برای اولین بار جیمز و وایند (James and Wynd, 1965)زیست چینه نگاری سازند جهرم را در برش نمونه منتشر و سپس محققین دیگر نظیر آدامز و بورژوا (Adams and Bourgeois, 1967) ، کلانتری (Kalantari, 1980)، رهقی (Rahaghi, 1980)، خسرو تهرانی و همکاران (1384)، نور محمدی (1386)، خطیبی مهر و معلمی (1388)، خطیبی مهر و همکاران، (1392)، دانشیان، و همکاران (1397)، شرفی و همکاران(1401)، نفریه و همکاران (1388)، وزیری مقدم و همکاران (Vaziri-Moghaddam et al., 2010) ، بابازاده و پازوکی (Babazadeh and Pazooki, 2015) به‌طور پراکنده آن را از نظر سنگ چینه نگاری، محیط رسوبی و ریز رخساره‌ها مورد ارزیابی قرار دادند. هدف از این مطالعه شناسایی انواع ریز رخساره‌ها و محیط رسوبی سازند جهرم به منظور بررسی چگونگی نهشتگی و فرایند رسوب‌گذاری(لیتو فاسیس⁷، میکرو فاسیس⁸)در یکی از چاه های میدان نفتی گل خاری است تا بتوانیم در پژوهش های آتی با سایر برش های این سازند تطابق لازم را انجام داده و پالئوجئوگرافی⁹ مناطق مختلف را مورد بازسازی قرار دهیم. (شکل 1)

میدان نفتی گلخاری از میدان‌های نفتی ایران واقع در استان بوشهر و در فاصله ۲۰ کیلومتری از شمال‌شرقی بندر گناوه، در ۷۰ کیلومتری شمال‌غربی بندر بوشهر قرار دارد. میدان نفتی گلخاری دارای ابعادی به طول ۴۲ کیلومتر و عرض متوسط شش کیلومتر است و در حوضه زاگرس و زیر حوضه فارس ساحلی قرار دارد. این میدان در مجاورت میدانهای نفتی نرگسی، کیلورکریم و بینک قرار دارد (شکل 2). این ناحیه که یکی از زیر بخش‌های زاگرس چین‌خورده است، به علت حضور بیشتر میادین نفتی ایران دارای اهمیت زیادي است. از طرفی تجزیه و تحلیل ریز رخساره‌ها و محیط رسوبی سازند جهرم می‌تواند منجر به پی‌جویی‌ها و اکتشافات آتی این هیدروکربور¹⁰ ارزشمند شود.

شکل 1 .گسترش سنگ چینه‌ای دوران سنوزوئیک¹¹ حوضه زاگرس در زون‌های فارس، لرستان و خوزستان (James and wynd, 1965).

موقعیت سازند جهرم در شکل با خط قرمز مشخص شده است

شکل 2. موقعيت جغرافيايي میدان نفتی گل خاری، جنوب غرب ایران (شرکت ملی نفت ایران، 1975)

روش مطالعه

چاه مورد مطالعه در 70 کیلومتري شمال غرب بندر بوشهر و در میدان نفتی گل خاری قرار دارد. در اين مطالعه به‌منظور شناسایی انواع ریزرخساره ها و تعیین محیط رسوبی سازند جهرم، مطالعاتی طی دو مرحله صورت گرفت. مرحله اول شامل تهیه 162 برش نازك از مغزههای حاصل از حفاري و مرحله دوم شامل مطالعات آزمایشگاهی بر روی این مقاطع است. مطالعات آزمايشگاهي مقاطع ميكروسكوپي تهيه شده، از قبیل شناسایی آلوكم ها، ارتوكم ها و تهیه عكس و اسلايد توسط ميكروسكوپ دو چشمي و پلاریزان انجام شد. برای توصیف و نام‌گذاری ریزرخساره ها نیز از روش دانهام(Dunham, 1962) ، بوکستون و پدلی (Boxton and Pedly, 1989) و فلوگل (Flugel, 2004) استفاده شد.

ریزرخسارهها

ریزرخساره هاي شناسايي شده سازند جهرم در چاه مورد مطالعه از میدان نفتی گل خاری، در كمربندهاي ریزرخساره ای جزرومدی، لاگون و درياي باز نهشته شده‌اند. اين ریزرخساره ها به ترتيب از گستره جزرومدی به سوي مناطق عمیق دریای باز، به شرح زير می‌باشند (شکلهای 3 و 4):

ریزرخسارههاي جزرومدی

مادستون¹²

در این ریزرخساره زمينه ميكرايتي، بافت مادستون و نبود فسیل شاخص مشاهده می‌شود. آثار هوازدگی، سیمان اسپارایتی¹³ و فرم‌های شکستگی استیلولیتی¹⁴ دیده می‌شود. همچنین در بعضی بخش‌ها، فابریک چشم پرنده‌ای وجود دارد(شکل 3-a).

فقدان فسیل در این ریزرخساره نشانه چرخش محدود آب و نبود شرایط مناسب براي زیست موجودات دریایی است (Al-Sharhan and Kendall, 2003) و با توجه به حضور فابریک چشم پرندهای، این ریزرخساره متعلق به محیط لیتورال¹⁵ یا ساحلی و گستره بالای جزرومدی است (Shinn, 1983).

ریزرخسارههاي لاگون¹⁶

فرامینیفر بنتیک بایوکلاستیک¹⁷ وکستون¹⁸

آلوکم های اصلی در این ریزرخساره شامل فرامينيفرهايی¹⁹ با ديواره بدون منفذ مانند میلیولید²⁰، آلوئولینا و رافیدیونینا است و همچنین شامل دوکفه‌ای و جلبک سبز می‌باشد. این ریزرخساره زمینه میکرایتی²¹ دارد(شکل 3-b).

فون های زیستی در این ریزرخساره تا حدودی کم است. در برخی افق‌ها پلویید مشاهده میشود. حضور انواع میلیولید بیانگر محیط کم‌عمق لاگونی در گستره فوتیک یا نوری است (Geel, 2000). با توجه به وجود فرامینیفرهای بدون منفذ و فقدان فرامینیفرهای منفذدار در این ریزرخساره میتوان نتیجه گرفت که این ریزرخساره، متعلق به محیط لاگون محصور در رمپ داخلی است و (Embry, A. F. and Klovan, E. J., 1971, Romero et al., 2004).

فرامینیفر بنتیک²² پکستون²³

آلوکم های اصلی در این ریزرخساره شامل فرامينيفرهاي با ديواره بدون منفذ مانند آلوئولینا، میلیولید، نومولیت، اربیتولیتس، و آلوکم های فرعی شامل نومولیت های کوچک هستند. آلوکم هایی نظیر، اینتراکلاست و جلبک قرمز به مقدار کم نیز در زمینه میکریتی مشاهده می‌شوند(شکل 3-c).

همراهي آلوئولين با اربيتوليتس نشان‌دهنده محيط به نسبت آشفته و کم‌عمق است (Reiss and Hottinger, 1984). اربيتوليتس نيز در محیط‌های پشت ريف كه فاقد مواد تخريبي هستند هم ديده می‌شود (Geel, 2000). حضور فرم‌های پورسلانوز²⁴ و هيالين²⁵ نیز نشان‌دهنده محيط لاگون نیمه محصور است. همراهی انواع نومولیت با روزن بران شاخص محیط لاگون و وجود جلبک قرمز نیز معرف وجود سدی کم ارتفاع در مدل رمپ کربناته است (Hottinger, 1997; Geel, 2000;Pomar, 2001; Cosovic et al., 2004).

ریزرخسارههاي سدی

ردآلگال²⁶ فلوتستون²⁷

آلوکم های اصلی در این ریز رخساره شامل جلبک‌های قرمز است و اغلب به‌صورت فلوتستون مشاهده می‌شود. اسكلت و چارچوب سنگ كربناته را جلبک قرمز تشکیل می‌دهد. آلوکم های فرعی شامل دیسکوسیکلینا، آسیلینا، تکستولاریا، نومولیت، دوکفه‌ای و مرجان به‌صورت پراکنده هستند. فضاي درون اسكلت جلبک‌های قرمز در بیشتر افق‌ها توسط میكرايت و در بعضی افق‌ها با اسپارایت کلسیتی پر شده است(شکل 3-d).

وجود فرامینیفرهایی با پوسته متورم و ضخیم مانند دیسکوسیکلینا و نومولیت همراه با جلبک قرمز معرف محیط کم‌عمق است (Hallock, 1983). از پدیده‌های دیاژنزیی در این ریزرخساره می‌توان به آثار استیلولیتی اشاره کرد. اين ریزرخساره معرف محيط پرانرژي ريف کومه‌ای پراکنده، کمربند ریزرخساره ای شماره پنج ویلسون (Wilson, 1975)، کمربند ریزرخساره ای شماره پنج فلوگل(Flugel, 2004) و ریزرخساره استاندارد شماره 12 بوکستون و پدلی (Boxton and Pedly, 1989) است.

ریزرخسارههاي دریای باز

نومولیت آسیلینا وکستون-پکستون

آلوکم های اصلی این ریزرخساره شامل اپرکولینا، آسیلینا، نومولیت و آلوکمهای فرعی روتالیا، جلبک قرمز، دیسکوسیکلینا است و در زمینه میکرایتی قرار دارند(شکل 3-e).

در این ریزرخساره نولولیت های با پوسته ضخیم و درشت نشان‌دهنده بخش کم‌عمق در ابتدای محیط شیب قاره است و نومولیت های با پوستههای نازک و کشیده با اندازه متوسط تا بزرگی در بخش‌های عمیق‌تر محیط شیب قاره است(Hallock, 1983) . نومولیت ها در بخش میانی تا اعماق بیشتر گستره نوری می‌باشد و با توجه به اینکه در این ریزرخساره درصد نومولیت، آسیلینا و اپرکولینا نسبت به دیسکوسیکلینا بیشتر است، می‌توان نتیجه گرفت و این ریزرخساره در بخش کم‌عمق‌تر دریای باز، در ابتدای شیب قاره قرار دارد (Reiss, 2001).

دیسکوسیکلینا وکستون-پکستون

آلوکم های اصلی این ریزرخساره شامل دیسکوسیکلینا و آلوکم های فرعی اپرکولینا، آسیلینا، نومولیت روتالیا، جلبک قرمز و فرامینیفرهای پلانکتون است و در زمینه میکرایتی قرار دارند(شکل 3-f).

با توجه به اینکه در این ریزرخساره درصد دیسکوسیکلیناها نسبت به نومولیت ها، آسیلیناها و اپرکولیناها بیشتر است و محل زندگی دیسکوسیکلیناها در حد زیرین زون²⁸ نوری است، می‌توان نتیجه گرفت و این ریزرخساره در بخش عمیق‌تر دریای باز، در انتهای سراشیب قاره قرار دارد (Romero et al., 2004).

فرامینیفرا (بنتیک-پلانکتون²⁹) وکستون-پکستون

آلوکمهای اصلی این ریزرخساره فرامینیفرهای بنتیک منفذدار، همراه با فرامینیفرهای پلانکتون می‌باشد. این ریزرخساره زمینه میکرایتی دارد(شکل 3-g).

وجود فرامینیفرهای بنتیک منفذدار، همراه با فرامینیفرهای پلانکتون و از طرف دیگر نبود فونای بیوکلاستی در یک زمینه میکرایتی، نشانگر رمپ میانی تا خارجی است. از آلوکم های فرعی زیستی می‌توان به اکینویید اشاره کرد (Wilson, 1975; Geel, 2000; Flugel, 1982 and 2004).

فرامینیفر پلانکتون مادستون-وکستون

این ريز رخساره داراي زمینه میکرایتی ریزدانه است كه فرامینیفرهای پلانکتون در آن پراکنده‌اند. اجزاء فرعي آن را بيوكلاست هاي كوچك حاصل از همين فرامینیفرها تشكيل می‌دهند(شکل 3-h).

حضور فراوان در زمينه، فرامينيفرهاي پلانکتونيک، وجود کانی درجازاي گلوکونيت و فقدان جلبک‌های قرمز آهکی و فرامينيفرهاي بنتيک، نشان‌دهنده نهشته شدن این ریزرخساره را در محيطي آرام، زیر سطح اساس امواج طوفانی و شرایط دریایی باز (رخساره حوضه و محيط بسيار عميق) نشان می‌دهد (Geel, 2000; Cosovic et al., 2004).

شکل 3. ریزرخساره های سازند مورد مطالعه، (aمادستون، (b فرامینیفرای بنتیک بايوكلاستيك (بدون منفذ) وکستون، (c فرامینیفرای بنتیک (منفذدار-بدون منفذ) پکستون، (d ردآلگال فلوتستون، (e نومولیت آسیلینا وکستون-پکستون، (f دیسکوسیکلینا وکستون-پکستون، (g فرامینیفرا (بنتیک-پلانکتون) وکستون-پکستون (h فرامینیفرای پلانکتون مادستون-وکستون

شکل 4 . ستون چینه‌شناسی، ریزرخساره ها و محیط رسوبی در سازند جهرم در چاه مورد مطالعه

بحث

تجزیه و تحلیل ریزرخساره ها و محیط رسوبی سازند جهرم در میدان نفتی مورد مطالعه

بر اساس مطالعه حاضر، ریزرخساره های شناسایی شده در چهار کمربند رخساره‌ای شامل ناحیه جزرومدی، لاگون، سد و دریای باز ته‌نشست شده‌اند. اولین ریزرخساره که در پهنه جزر و مدی یا لیتورال واقع است از نظر فونا بسیار فقیر است و در بخش‌هایی از آن فابریک چشم پرنده‌ای مشاهده می‌شود.در این ریزرخساره آلوکم ها بیشتر از فرامینیفرهای بدون منفذ می‌باشد. به‌تدریج با توجه به وجود فرامینیفرهای بدون منفذ از قبیل آلوئولینا و میلیولید و بايوكلاست های آن و فقدان فرامینیفرهای منفذدار در یک زمینه میکرایتی، محیط آب‌های کم‌عمق با شوری بالا در محیط لاگونی مشخص می‌شود و با توجه به آن می‌توان نتیجه گرفت که ریزرخساره متوالی بعدی متعلق به یک محیط لاگونی محصور در رمپ³⁰ داخلی است(Hottinger, 1983; Garrison and Fishcher, 1969; Flugel, 2004). در لاگون³¹ محصور (نسبت به لاگون نیمه محصور) می‌توان به شوری بالا، تنوع فونای کم، کمبود اکسیژن محلول در آب )نسبت به محیط لاگون نیمه محصور(، انرژی پایین و فراوانی مواد مغذی که شرایط مناسبی برای فرامینیفرهای بدون منفذ ایجاد می‌نماید، اشاره کرد .(Murray, 1991) فرامینیفرهای کف زی منفذ دار و بدون منفذ شامل میلیولیدها، آلوئولین ها و اربیتولیتس هستند که در آب‌های کم‌عمق در محیط لاگونی به نسبت و تا حدودی آشفته زیست می‌کنند. همچنین حضور نومولیت و جلبک قرمز بیانگر محیط لاگون نیمه محصور و وجود سدی با ارتفاع بسیار کم در رمپ کربناته است (Buxton and Pedly, 1989; Hottinger, 1997). به‌تدریج در محیط لاگون نیمه محصور تنوع گونه‌ای (فرامینیفرای بنتیک منفذدار و بدون منفذ) افزایش‌یافته و انرژی هیدرودینامیکی حوضه بالارفته و به همین دلیل مواد مغذی ورودی به حوضه بیشتر و بنابراین شوری کمتر و اکسیژن محلول فراوان‌تر می‌شود، ازاین‌رو ریزرخساره فرامینیفری بنتیک (منفذدار-بدون منفذ) پکستون معرفی می‌شود. به سمت اعماق پایین‌تر حوضه رسوبی، ریزرخساره ردآلگال فلوتستون تعیین می‌شود و این ریزرخساره بیشتر از جلبک‌های قرمز همراه با فونای نومولیت و دیسکوسیکلینا با فراوانی کمتر مشاهده می‌شود. رخساره مورد نظر بیانگر محیط کم‌عمق می‌باشد (Buxton and Pedly, 1989). حضور جلبک‌ها و مرجان‌های چسبیده معرف محیط‌های حاره‌ای و غیر حارهای است و به سمت بالای بستر خود، برجستگی ایجاد می‌کنند. این جلبک‌ها همراه با مرجان‌ها و نومولیت های عدسی شکل در ریف های پراکنده نهشته می‌شوند (Hottinger, 1997). در دریای باز نیز فرامینیفرهای منفذدار از قبیل نومولیت، اپرکولینا، آسیلینا و دیسکوسیکلینا به همراه مقداری جلبک قرمز مشاهده می‌شود و رفته رفته به سمت بخش‌های عمیق‌تر دریای باز فرامینیفراهای پلانکتون نیز مشاهده می‌شوند. Bevington-Penney and Racey, 2004) (Cosovic et al., 2004;. در بررسیهای انجام شده بر روی میکروفاسیسها در ابتدای شیب قاره در رمپ میانی مقادیر نومولیت، آسیلینا و اپرکولینا نسبت به دیسکوسیکلینا بیشتر و برعکس، تعداد دیسکوسیکلینا نسبت به نومولیت، آسیلینا و اپرکولینا در بخش عمیقتر رمپ میانی افزایش می‌یابد. وجود فونای نومولیت، اپرکولینا، آسیلینا و دیسکوسیکلینا با پوسته ستبر و فرم گلبولی بیانگر بخش کم‌عمق در ابتدای شیب قاره با نور بیشتر و انرژی بالا است (Mf5)، اما اشکالی با پوسته‌های نازک و کشیده با اندازه بزرگ‌تر (Mf6) در بخش‌های عمیق‌تر و در شرایط کم انرژی از لحاظ ویژگی‌های هیدرودینامیکی و کاهش نفوذ نور، مانند انتهای محیط شیب قاره مشاهده می‌شوند(Hallock, 1983; Racey, 2001; Bevington-Penney and Racey, 2004) . در بخش‌های عمیق‌تر رمپ خارجی فرامینیفرهای پلانکتون حضور دارند. فرامینیفرهای با پوسته ضخیم و فرم گلبولی که در سطح بالایی از انرژی و نور زیاد زیست می‌کنند، در ابتدای شیب قاره وجود داشته و با افزایش عمق در شیب قاره، فرامینیفر های با فرم‌های تخت و پوسته‌هایی نازک افزایش یافته و چون عمق افزایش و نور کاهش یافته است دارای همزیستی جلبکی (با جلبک قرمز) می‌باشند (Hallock, 1983). در محیط رمپ میانی تا خارجی (Mf7, Mf8) نیز همراهی فرامینیفرهای بنتیک منفذدار با فرامینیفرهای پلانکتونیک مشاهده می‌شود(Geel, 2000; Flugel, 2004) . در محیط رمپ میانی نیز زمينه میکرایتی، حضور فرامینیفرهای پلانکتون و نبود حضور فرامینیفرهای بنتیک (Mf8)نشان‌دهنده محيطی آرام در بخش‌های عميق زون نوری و سپس به‌تدریج محيط بسيار عميق است (Wilson, 1975; Flugel, 1982 and 2004).

شکل 5. مدل رسوبی رمپ کربناته سازند جهرم در چاه مورد مطالعه

نتیجه‌گیری

در نهشته‌های سازند جهرم در چاه مورد مطالعه در میدان نفتی گل خاری با ضخامت 330 متر، هشت ریزرخساره شناسایی شد. ریزرخساره های شناسایی شده در این چاه متعلق به چهار کمربند رخساره‌ای شامل پهنه جذر و مدی، لاگون، سد و دریای باز می‌باشد و شامل: 1- مادستون، 2- فرامینیفرا بنتیک (بدون منفذ) بایوکلاستیک وکستون، 3- فرامینیفرا (منفذدار-بدون منفذ) بنتیک پکستون، 4- ردآلگال فلوتستون، 5- نومولیت آسیلینا وکستون-پکستون، 6- دیسکوسیکلینا وکستون-پکستون، 8- فرامینیفر (بنتیک-پلانکتون) وکستون-پکستون 9- فرامینیفر پلانکتونیک مادستون-وکستون می‌باشد. براساس این ریزرخساره ها و نحوه گسترش آنها رمپ کربناته برای رسوب‌گذاری این سازند پیشنهاد می‌شود. نبود حضور قابل توجه موجودات تولیدکننده گراول (يا موجودات اسکلت ساز) مانند مرجان‌های ريف ساز و همچنین وجود ریف کومه ای، معرف مدل رمپ کربناته از محیط کم‌عمق تا محیط عمیق است که شامل محیط لیتورال )پهنه جزرومدی(، رمپ داخلی )لاگون محصور و لاگون نیمه محصور)، رمپ میانی )ابتدای دریای باز(، رمپ خارجی )انتهای دریای باز و حوضه) می‌باشد. در این رابطه، عواملی همچون عمق و میزان مواد مغذی باعث توزیع ریزرخساره های فوق‌الذکر و پراکندگی فسیل‌ها در رمپ کربناته است. تعداد نومولیت ها، آسیلینا، اپرکولینا نسبت به دیسکوسیکلینا نشان‌دهنده عمق محیط رسوب‌گذاری در دریای باز است و همچنین حضور فرامینیفرهای منفذدار در کنار فرامینیفرهای بدون منفذ در محیط لاگون) محصور و نیمه محصور)، بیانگر نوع لاگون است. علاوه بر این، دلیل حضور هر دو نوع فرامینیفر در کنار هم، در لاگون نیمه محصور به جهت وجود ریف‌های پراکنده و کم ارتفاع در محیط رسوبی است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت و این نوع لاگون با آب‌های آزاد در ارتباط است.

منابع

آقانباتی، ع.، ۱۳۸۵، زمین‌شناسی ایران. انتشارات سازمان زمین‌شناسی کشور، ۳۹۸.##خسروتهرانی، خ.، افقه، م. و محمدی، و.، 1384. مطالعه میکروبیواستراتیگرافی و میکروفاسیس سازند جهرم در شمال و جنوب شرق شیراز. فصلنامه زمین‌شناسی کاربردی دانشگاه آزاد زاهدان، 1، 1 ـ 12. ##خطیبی مهر، م. و معلمی، س. ع.، 1388. مقایسه تاریخچه رسوب‌گذاری سازندهاي جهرم (زاگرس) و زیارت (البرز) بر مبناي روزن‌داران بنتیک. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 9، 87 ـ 102. ##خطیبی مهر،م.، آدابی،م.، موسوی طسوج، م.، وزیری مقدم، ح.و صادقی،ع.، 1392. ميکروفاسيس، ژئوشيمي و محيط رسوبي سازند جهرم در کوه گچ، در جنوب شرقي شهر لار . فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 7، 26، 97-118. ##دانشیان، ج.، یعقوبی، م.، طهماسبی سروستانی، ع.،1397. چینه‌نگاری سکانسی نهشته‌های الیگو‌ - میوسن در یال جنوبی تاقدیس احمدی (تنگ عبدی)، جنوب شرق شیراز . فصلنامه زمین‌شناسی ایران، . 12، . 46، 93-120. ##شرفی،م.، موسوی،ن.، 1401. سنگ‌شناسی و زیست چینه نگاری نهشته‌های معادل لایه‌های فرام-دیاتومه بر اساس نانو فسیل‌های آهکی در دشت گرگان: اشاره‌ای بر تکامل و جغرافیای دیرینه حوضه رسوبی خزر جنوبی. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 16، 63، 29-41. ##شرکت ملی نفت ایران، موقعیت جغرافیایی میدانهای نفتی ایران. 1975. ##نفريه، ا.، وزيري مقدم، ح. و طاهري، ع.، 1388. زيست چينه نگاري و پالئواکولوژي سازند جهرم در يال شمالي تاقديس کوه گچ، ناحيه لار. مجله علوم دانشگاه تهران، 35، 4، 11 ـ 19. ##نورمحمدی، ز.، 1946. مطالعه بیواستراتیگرافی و میکروفاسیس رسوبات ائوسن (سازند جهرم) در جنوب شرق شیراز در ناحیه تنگ آب. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، 116 . ##-Adams, T. D. and Bourgeois, E., 1967. Asmari biostratigraphy. IOOC. 1074, 37. ##-Alsharhan, A. S. and Kendall, C. G. SC., 2003. Holocene coastal carbonate and evaporite of the southern Arabian Gulf and their ancient analogues. Earth-Science Reviews, 61, 191-243. Doi: 10.1016/S0012-8252(02)00110-1##-Babazadeh, S. A. and Pazooki, Sh., 2015. Microfacies analysis and depositional environment of Jahrom Formation from Do Kuhak region in Fars area, South Iran. Disaster Advances, 8 (3), 21-28. ##-Berberian, M., 1995. Master Blind Thrust Faults Hidden under the Zagros Folds: Active Basement Tectonics and Surface Morphotectonics. Tectonophysics Journal, 241, 193-224. https://doi.org/10.1016/0040-1951(94)00185-C. ##-Bevington-Penney, S. J. and Racey, A., 2004. Ecology of extanr nummulitids and other larger benthic foraminifera: applications in paleo environmental analysis Earth Science Reviews, 67, 219-265. ##-Buxton, M. W. N. and Pedley, H. M., 1989. A standardized model for Tethyan Tertiary carbonate ramps. Journal of the Geological Society, London, 146, 746-748. https://doi.org/10.1144/gsjgs.146.5.0746##-Cosovic, V., Drobne, K. and Moro, A., 2004. Paleoenvironmental model for Eocene Foraminifera limestones of the Adriatic carbonate platform (Istrian Peninsula). Facies, 50, 61-75. https://doi.org/10.1007/s10347-004-0006-9. ##-Dunham, R. J., 1962. Classification of carbonate rocks according to their depositional texture, in: W. E. Ham, (Editor). Classification of carbonate rocks. American Association of Petroleum Geologists, Memoir, 1, 108-121. https://doi.org/10.1007/978-90-481-2639-2_238. ##-Embry, A. F. and Klovan, E. J., 1971. Absolute water depth limits of the late Devonian paleoecological zones Geologische Rundschau,. 61,. 672–686. DOI: 10.1007/BF01896340. ##-Flugel, E., 1982. Microfacies analysis of limestones. Berlin: Springer-Verlag, 633. ##-Flugel, E., 2004. Microfacies of carbonate Rocks. Analysis, Interpretation and Application, Springer, Berlin, 433. ##-Garrison, E. and Fischer, A.G., 1969. Deep-Water limestones and radiolarites of the Alpine Jurassic: In G. M. Frideman(Editor), Depositional Environments in Carbonate Rocks. SEMP Social Economic Plaeont Mineral Special, 14, 25-56. ##-Geel, T., 2000. Recognition of stratigraphic sequence in carbonate platform and slope deposits: empirical models base on microfacies analyses of palaeogene deposits in southeastern Spain. Palaeogeography, Palaeoclimatology, 155, 211-238. https://doi.org/10.1016/S0031-0182(99)00117-0##-Hallock, P., 1983. Larger foraminifera as depth indicators in carbonat depositional environments. American Association of petroleum Geologists Bulletion, 167, 477-478. ##-Hottinger, L., 1983, Processes determining the distribution of larger foraminifera in space and time. Utrecht. Micropaleontology. Ontology Bulletin, 30, 239-253. ##-Hottinger, L., 1997. Shalow benthic foraminiferal assemblages as signals for depth of their deposition and their limitations. Bulleint de la Societ Geologique de France, 168, 491-505. ##-James, G. A. and Wynd, J. G., 1965- Stratigraphic nomenclature of Iranian oil consortium agreememt Area: American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 49, 2182- 2245. https://doi.org/10.1306/A663388A-16C0-11D7-8645000102C1865D##-Kalantari, A., 1980. Tertiary Faunal Assemblage of Qum-Kashan, Sabzevar and Jahrum areas (Geological Laboratories Publication No.8). National Iranian Oil Company, Tehran. 126. ##-Murray, J. W., 1991. Ecology and palaeoecology of benthic foraminifera: Longman Scientific and Technical, Harlo Buxton, M. W. N., Pedley, H. M, 1989. Short paper: astandardised mdel for Tethyan Tertiary carbonate ramps. Jornal of the Geological society (London), 146, 746-748. ##-Pomar, L., 2001. Ecological control of sedimentary accomodation: Evolution from a carbonate ramp to rimmed shelf, Upper Miocene, Balearic Island. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 175, 249-272. ## http://dx.doi.org/10.1016/S0031-0182(01)00375-3. ##-Racey, A., 2001. A review of Eocene numnmulites accumulation: structure, foramation and reservoir potential. Journal of petroleum geology, 24, 79-100. https://doi.org/10.1111/j.1747-5457.2001.tb00662.x##-Rahaghi, A., 1980. Tertiary faunal assemblage of Qom-Kashan, Sabzewar and Jahrom area. Tehran, National Iranian Oil Company, 8, 126-138. ##-Reiss, Z. and Hottinger, L., 1984. The Gulf of Aqaba, ecological micropaleontology: Ecol. Stud. 50, 1 - 354. ##-Reiss, D., 2001. Untersuchungen zur Morphologie des Nirgal Vallis, Mars, Master’s thesis, 94 , Georg-August-University Go ttingen, Go ttingen, Germany. ##-Romero, J. E., Caus, J. E. and Rosell, J., 2004. Ecology of extant nummulitids and other larger bentic foraminifera: applications in Palaeoenvironmental analysis. Earth- Science Reviews, 67, 219-265. ##-Saeedi Razavi, B. and Senemari, S., 2023. Microfacies, sedimentary environment and sequence stratigraphy of Asmari Formation in North Western of Charam, Kohgilooyeh and Boyer Ahmad Province, Iran. Iranian Journal of Earth Sciences. https://doi.org/10.30495/ijes.2023.1957939.1757. ##-Shinn, E., 1983. Tidal flats, in Scholle, P.A., Bebout, D. G., Moore, C.H. (eds.), Carbonate Depositional Environments. American Association of Petroleum Geologists Memoir, 33, 171–210. ##-Vaziri-Moghaddam, H., Seyrafian, A., Taheri, A. and Motiei, H., 2010. Oligocene-Miocene ramp system (Asmari Formation) in the NW of the Zagros basin, Iran: Microfacies, Paleoenvironmental and depositional and depositional sequence. Revista Mexicana de ciencias Geologicas, 27(1), 56-71. ##-Wilson, J. L., 1975. Carbonate facies in geologic in history. Springer, Berlin, Heidelberg, New York, 471.##

Analysis of microfacies and sedimentary environment of Jahrom Formation in Golkhari oil field, southwest of Iran

Behzad Saeedi Razavi(1,*), Saeedeh Senemari(2)

(1)Research Assistant professor, Construction and Minerals Research Group, Technology and Engineering Research Center, Standard Research Institute (SRI), Karaj, Iran

(2)Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran

*bsaidi@standard.ac.ir

Keywords: Microfacies, Jahrum Formation, Carbonate ramp, Depositional environment, Iran.

[1] * نویسنده مرتبط: bsaidi@standard.ac.ir

[2] Formation

[3] Paleocene

[4] Eocene

[5] Pyrene

[6] Lithology

[7] Lithofacies

[8] Microfacies

[9] Paleogeography

[10] Hydrocarbon

[11] Cenozoic

[12] Mudstone

[13] Sparite

[14] Stylolite

[15] Lithoral

[16] Lagoon

[17] Bioclast

[18] Wackestone

[19] Foraminifera

[20] Miliolidae

[21] Micrite

[22] Bentice

[23] Packstone

[24] Porcelaineous

[25] Hyaline

[26] Red Algae

[27] Float stone

[28] Zone

[29] Plankton

[30] Ramp

[31] Lagoone

اشتراک گذاری

آدرس مقاله

تجزیه و تحلیل ریز رخساره‌ها و محیط رسوبی سازند جهرم در میدان نفتی گلخاری، جنوب غربی ایران