ژنز تورمالين در سنگ¬هاي دگرگوني و ماگمايي منطقه گشت رودخان (مجموعه دگرگوني گشت، باختر رشت)
محورهای موضوعی :مريم محمدي 1 , محسن نصرآبادی 2 , عباس آسیابانها 3 , کاظم قلي‌زاده 4
1 - دانشگاه بین‌المللی امام خميني (ره)، قزوين
2 - علوم پایه
3 - علوم پایه
4 - آزمایشگاه مرکز فرآوری مواد معدنی، کرج
کلید واژه: تورمالين لوکوگرانيت گشت¬, رودخان متاپليت,
چکیده مقاله :
مجموعه دگرگوني گشت در ارتفاعات تالش (باختر البرز) برونزد دارد. اين مجموعه عمدتاً متشکل از سنگ‌هاي متاپليتي و گرانيتي است. تورمالين، فاز فرعي متدوال اين سنگ‌ها مي باشد. در نمونه‌هاي شيستي، تورمالين های دراويتي با هسته-بندي فراوان و اندازه ريز، منطقه بندي ترکيبي نشان مي دهند. تورمالين دراويتي نمونه هاي گنيسي، درشت تر و همگن مي باشند. در نمونه‌هاي ميگماتيتي، تورمالين منحصر به هر دو بخش لوکوسوم و ملانوسوم است. تورمالين‌هاي قهوه‌اي موجود در ملانوسوم گارنت‌دار، داراي ترکيب مگنزيوفوئيتيت بوده و مانند ساير فاز‌هاي ملانوسوم، ماهيت تفاله‌اي دارند، اما تورمالين دراويتي موجود در ملانوسوم عاري از گارنت، به صورت درشت و با چندرنگي سبز بر روي بيوتيت‌ها رشد کرده‌اند. ترکيب تورمالين لوکوگرانيت‌ها، شورليتي است که به سمت حاشيه دراويتي مي گردد. انواع مختلفي از جانشيني در ترکيب تورمالين مجموعه گشت مشاهده مي شود. با توجه به شاخص هاي ترکيبي، تورمالين متاپليت ها عمدتاً تحت شرايط دگرگوني تشکيل شده اند درحالي که انواع موجود در لوکوگرانيت ها در شرايط ماگمايي به وجود آمده اند. احتمالاً سيالات بوردار مجموعه گشت در درجات بالاي دگرگوني، ضمن کاهش دماي ساليدوس گرانيت‌آب دار، تسهيل فرآيند ميگماتيت‌زايي را به دنبال داشته است. افزون بر اين، عنصر بور با کاهش ويسکوزيته لوکوسوم، تحرک پذيري و جدايش راحت‌تر مذاب از ملانوسوم و تشکيل لوکوگرانيت‌هاي هم جوار را فراهم کرده است.
Gasht metamorphic complex crops out in the Talesh Mountains (Western Alborz). This complex mainly consists of metapelitic and granitic rocks. Tourmaline is prevalent as an accessory phase within these rocks. In schist samples, dravitic tourmaline is abundant as nucleation component and fine size, and displays compositional zoning. Dravitic tourmaline of gneissic samples are coarser and homogenous. Tourmaline of the migmatites are restricted to both leucosome and melanosome parts. Brown tourmalines of garnet-bearing melanosome are magnesiofoitite in composition and similar to the other mafic phases of melanosome, indicate a residuum nature. However, dravitic tourmalines of the garnet – free melanosome are coarse crystalline and have grown over biotite with green pleochroism. The composition of the leucogranite tourmalines are schorlitic and they become dravitic toward rims. Different types of replacement are observed in the tourmaline composition of Gasht complex. According to the compositional signatures, metapelites tourmaline were formed mainly under metamorphic conditions, while the one of the leucogranites have been formed in the magmatic conditions. Probably B-bearing fluids of Gasht complex in the high grade metamorphism caused lowering of the temperature of water-bearing solidus of granite. This resulted in facilitating of migmatitization process. Furthermore, boron element caused decreasing of leucosome viscosity, mobilization and easier fractionation of melt from melanosome and creation of adjacent leucogranites.
جوانمرد، م. ر. 1393. پترولوژي مجموعه دگرگوني گشت. پايان¬نامه کارشناسي¬ارشد، دانشگاه بين¬المللي امام خميني قزوين.
جوانمرد، م. ر.، نصرآبادي، م. و قلي¬زاده، ک. 1395. کاني¬شناسي، ژئوشيمي و جايگاه زمين¬ساختي متابازيت¬هاي مجموعه دگرگوني گشت (باختر رشت). مجله بلورشناسي و کاني¬شناسي، 2، 258-243.
جوانمرد، م. ر.، نصرآبادي، م.، داوودي، ز. و قلي¬زاده، ک. 1393. مجموعه دگرگوني گشت: مثالي از دگرگوني P/T متوسط کمربندهاي کوهزايي. سي¬سومين همايش انجمن زمين¬شناسي ايران، تهران، 313-306.
رسولي جمادي، ف. 1388. پترولوژي و فابريک گرانيت ميلونيتي مجموعه دگرگوني گشت در جنوب باختر فومن (گيلان). رساله کارشناسي ارشد، دانشکده علوم پايه، دانشگاه تربيت مدرس، 90 .
رزاقي، ص. 1395. ميگماتيت¬زايي مجموعه دگرگوني گشت. پايان-نامه کارشناسي¬ارشد، دانشگاه بين¬المللي امام خميني قزوين، 140 .
رزاقي، ص.، نصرآبادی، ن.، قلی¬زاده، ک. و داوودی، ز.، 1397. دما- فشارسنجی و تفسیر جایگاه تکتونیکی متاپلیت¬های منطقه گشت رودخان (مجموعه دگرگونی گشت، غرب رشت). مجله علوم زمین، 108، 280-269.
زندي¬فر، م. 1395. گرانيت¬زايي مجموعه دگرگوني گشت. پايان¬نامه کارشناسي¬ارشد، دانشگاه بين¬المللي امام خميني قزوين، 144.
سعادت، م. 1392. پترولوژي مجموعه دگرگوني اسالم. پايان¬نامه کارشناسي ارشد. دانشگاه بين¬المللي امام خميني قزوين، 134 .
سعادت، م.، نصرآبادي، م. و آسيابانها، ع. 1393. دما-فشارسنجي و تفسير جايگاه تکتونيکي سنگ¬هاي رخساره شيست¬ آبي مجموعه دگرگوني اسالم (شمال¬باختر رشت). مجله پترولوژي دانشگاه اصفهان، 19، 154-138.
محمدي، م. 1395. تورمالين¬زايي مجموعه دگرگوني گشت. پايان¬نامه کارشناسي¬ارشد، دانشگاه بين¬المللي امام خميني قزوين، 132 .
ميکائيلي، ر. 1392. پترولوژي سنگ‌هاي رسي دگرگوني گشت و ماسال. شمال ايران، رساله دکتري، دانشگاه تبريز، 160 .
نصرآبادي، م. و سعادت، م. 1395. ژئوشيمي و جايگاه پالئوتکتونوماگماتيک پروتوليت متابازيت¬هاي مجموعه دگرگوني اسالم (شمال¬باختری رشت). مجله پترولوژي، 28، 179-161.
Alavi, M., 1991. Sedimentary and structural characteristics of the Paleo-Tethys remnants in northeastern Iran. Geological Society of America Bulletin, 103, 983–992.
Alavi, M., 1996. Tectonostratigraphic synthesis and structural style of the Alborz Mountain System in Iran. Journal of Geodynamics, 21(1), 1–33.
Alavi, M., Vaziri, H., Seyed-Emami, K. and Lasemi, Y., 1997. The Triassic and associated rocks of the Nakhlak and Aghdarband area in central and northeastern Iran as remanents of the southern Turanian active continental margin. Geological Society of America Bulletin, 109, 1563-1575.
Barbara, L. and Dutrow, B. L., 1999. Tourmaline-rich pseudomorphs in sillimanite zone metapelites: Demarcation of an infiltration front. American Mineralogist, 84, 794–805
Cavarretta, G. and Puxeddu, M., 1990. Schorl-Dravite- Ferridravite Tourmalines Deposited by Hydrothermal Magmatic Fluids during Early Evolution of the Larderclio Geothermal Field, Italy. Economic Geology, 85, 1236–1251.
Clark, G. C., Davies, R. G., Hamzehpour, B. and Jones, C. R., 1975. Explanatory text of the Bandar-e-Pahlavi quadrangle map, 1/250000", Geological Survey of Iran, Tehran.
Delaloye, M., Jenny, J. and Stampfli, G., 1981. K–Ar dating in the eastern Elburz (Iran). Tectonophysics, 79, 27–36.
Dingwell, D. B., Knoche, R., Webb, S. L. and Pichavant, M., 1992. The effect of B2O3 on the viscosity of haplogranitic liquids. American Mineralogist, 77, 457–461.
Dutrow, B. L., Foster, C. T. and Henry, D. J., 1999. Tourmalinerich pseudomorphs in sillimanite zone metapelites: Demarcation of an infiltration front. American Mineralogist, 84, 794-805.
Gautier, D. L., 1979. Preliminary report of authigenic, euhedral tourmaline crystals in a productive gas reservoir of the Tiger Ridge Field, north-central Montana. Journal of Sedimentary Petrology, 49, 9ll-916.
Gou, Z. and Wilson, M., 2012. The Himalayan leucogranites: Constraints on the nature of their crustal source region and geodynamic setting. Gondwana Research, 22, 360-376.
Hawthorne, F. C. and Henry D. J., 1999. Classification of the minerals of the tourmaline group. European Journal of Mineralogy, 11, 201-215.
Henry, D. J. and Dutrow, B. L., 1990. Ca substitution in Li-poor aluminous tourmaline. Canadian Mineralogist 28, 111-124.
Henry, D. J. and Dutrow, B. L., 1992. Tourmaline in clastic metasedimentary rocks: an illustration of the petrogenetic potential of tourmaline. Contributions to Mineralogy and Petrology, 112, 203–218.
Henry, D. J. and Dutrow, B. L., 1996. Metamorphic tourmaline and its petrologic aspects. In Mineralogical Society of America Reviews in Mineralogy, 33, 503–558.
Henry, D. J. and Dutrow, B. L., 2001. Compositional zoning and element partitioning in nikeloan tourmaline from a metamorphosed karstbauxite from Samos, Greece. American Mineralogist, 86, 1130-1142.
Henry, D. J. and Dutrow, B. L., 2012. Tourmaline at diagenetic to low-grade metamorphic conditions: Its petrologic applicability. Lithos, 154, 16–32.
Henry, D. J. and Guidotti, C. V., 1985. Tourmaline as a petrogenetic indicator mineral: an example from the staurolite grade metapelites of NW-Marine. American Mineralogist, 70, 1-15.
Kawakami, T. and Kobayashi, T., 2006. Trace element composition and degree of partial melting of pelitic migmatites from the Aoyama area, Ryoke metamorphic belt, SW Japan: Implications for the source region of tourmaline leucogranites. Gondwana Research, 9, 176-188.
Kawakami, T., 2001. Tourmaline breakdown in the migmatite zone of the Ryoke metamorphic belt, SW Japan. Journal of Metamorphic Geology, 19, 61−75.
Kawakami, T., 2004. Tourmaline and boron as indicators of the presence, segregation and extraction of melt in pelitic migmatites: examples from the Ryoke metamorphic belt, SW Japan. Earth Sciences, 95, 111–123.
Krynine, P. D., 1946. The tourmaline group in sediments. Journal of Geology, 54, 65-87.
London, D., 1999. Stability of tourmaline in peraluminous granite systems: the boron cycle from anatexis to hydrothermal aureoles. European Journal of Mineralogy, 11, 253–262.
London, D. and Manning, D. A. C., 1995. Chemical Variation and Significance of tourmaline from southwest England. Economic Geology, 90, 495-519.
London, D., Morgan, G. B. and Wolf, M. B., 1996. Boron in granitic rocks and their contact aureoles. In Boron: Mineralogy, Petrology and Geochemistry (E.S. Grew and L.M. Anovitz, eds.). Reviews in Mineralogy, 33, 299-330.
Mader, D., 1980. Tourmaline authigenesis in carbonate-rock breccias from the upper Bunter of the northern Triev Bay; western Eifel. Aufschluss, 31, 249-256.
Maning, D. A. C., 1982. Chemical and morphological variation in tourmalines from the Hub Kapon batholith of peninsular Tailand. Mineralogical Magazine, 45, 139-147.
Morgan, G. B. and London, D., 1989. Experimental reactions of amphibolite with boron-bearing aqueous fluids at 200 MPa: Implications for tourmaline stability and partial melting in mafic rocks. Contributions to Mineralogy and Petrology, 102, 281-297.
Nabelek, P. I. and Liu, M., 2004. Petrologic and thermal constraints on the origin of leucogranites in collisional orogens. Earth Sciences, 95, 73-85.
Omrani, H., Michaeli, R. and Moazzen, M., 2013b. Geochemistry and petrogenesis of the Gasht peraluminous granite, Western Alborz Mountains, Iran. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, 268/2, 175-189.
Omrani, H., Moazzen, M., Oberhänsli, R., Tsujimori, T., Bousquet, R. and Moayyed, M., 2013a. Metamorphic history of glaucophane-paragonite-zoisite eclogites from the Shanderman area, northern Iran. Journal of Metamorphic Geology, 31, 791-812.
Pettijohn, F. J., Potter, P. E. and Siever, R., 1973. Sand and Sandstones. Springer-Verlag, New York.
Pichavant, M., 1981. An experimental study of the effect of boron on a water saturated haplogranite at 1kbar vapor pressure. Contributions to Mineralogy and Petrology, 76, 430-439.
Pichavant, M., Hammouda, T. and Scaillet, B., 1996. Control of redox state and Sr isotopic composition of granitic magmas: a critical evaluation of the role of source rocks. Transactions of the Royal Society of Edinburgh: Earth Sciences, 88, 321–329.
Pirajno, F. and Smithies, R. H., 1992. The FeO/(FeO+MgO) ratio of tourmaline: a useful indicator of spatial variations in granite-related hydrothermal mineral deposits. Journal of Geochemical Exploration, 42, 371–381.
Rossetti, F., Monié, P., Nasrabady, M. Lucci, F., Theye T. and Saadat, M., 2017. Early Carboniferous subduction zone metamorphism preserved within the Paleo-Tethyan Rasht ophiolites (western Alborz, Iran). Journal of the Geological Society, 174, 741-758.
Scaillet, B., Pichavant, M. and Roux, J., 1995. Experimental crystallization of leucogranite magmas. Journal of Petrology 36, 663–705.
Sengör, A. M. C., 1984. The Cimmeride Orogenic System and the Tectonics of Eurasia. Geological Society of America, Special Paper, 195, 1-82.
Slack, J. F., 1996. Tourmaline associations with hydrothermal ore deposits. In E. S. Grew and L. M. Anovitz, Ed., Boron: Mineralogy, Petrology and Geochemistry, 33, 559−643. Reviews in Mineralogy, Mineralogical Society of America, Washington, D. C.
Sperlich, R., Giere, R. and Frey, M., 1996. Evolution of compositional polarity and zoning in tourmaline during prograde metamorphism of sedimentary rocks in the Swiss Central Alps. American Mineralogist, 81, 1222-1236.
Trumbull R. B. and Chaussidon M., 1999. Chemical and boron isotopic composition of megmatic and hydrothermal tourmalines from the Sinceni granite-pegmaite system in Swaziland. American Mineralogist, 153,125-137.
Wadhawan, S. K. and Roonwal, G. S., 1977. Genetic significance of tourmaline associated with sulphide mineralization at Zawar area, Udaipur, Rajasthan, India. Neues Jahrbuch fuer Mineralogie Monatshefte, 233-237.
Whitney, D. L. and Evans, B. W., 2010. Abbreviations for names of rock forming minerals. American Mineralogist, 95, 185–187.
Wilke, M., Nabelek, P. I. and Glascock, M. D., 2002. B and Li in Proterozoic metapelites from the Black Hills, U.S.A.: implications for the origin of leucogranitic magmas. American Mineralogist, 87, 491– 500.
Wolf, M. B. and London, D., 1997. Boron in granitic magmas: stability of tourmaline in equilibrium with biotite and cordierite. Contributions to Mineralogy and Petrology, 130, 12–30.
Yavuz, F., Karakaya, N., Yildirim, D. K., Karakaya, M. C. and Kurmal, M., 2014. A Windows program for calculation and classification of tourmaline-supergroup (IMA-2011). Computers and Geosciences, 63, 70–87.
Zanchetta, S., Zanchi, A., Villa, I., Poli, S. and Muttoni, G., 2009. The Shanderman eclogites: a Late Carboniferous high-pressure event in the NW Talesh Mountains (NW Iran). In: South Caspian to Central Iran basins (Eds. Brunet, M. F., Wilmsen, M. and Granath, J. W.) Special Publications, Geological Society, London, 312, 57-79.
Zanchi, A., Zanchetta, S., Berra, F., Mattei, M., Garzanti, E. and Molyneux, S., 2009. The Eo-Cimmerian (Late? Triassic) orogeny in North Iran. In: South Caspian to Central Iran basins (Eds. Brunet, M. F., Wilmsen, M. and Granath, J. W.). Geological Society, London Special Publications, 312, 31-55.
Zen, E., 1981. Metamorphic mineral assemblages of slightly calcic pelitic rocks in and around the Taconic Allochthon, southwestern Massachusetts and adjacent Connecticut and New York. United States Geological Survey Professional Paper, 13, l-128.