سازوکار دگرشکلی‌های جوان در دشت تهران: تلفیق مشاهدات صحرایی و مدلسازی فیزیکی
محورهای موضوعی :حوریه علی‌بیگی 1 , مرتضی طالبیان 2 , منوچهر قرشي 3
1 - پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور
2 - پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور
3 - تهران شمال
کلید واژه: آبرفت چین پیشروی گسل گسل شمال تهران مدلسازی تجربی ریخت‌زمین‌ساخت,
چکیده مقاله :
کلان‌شهر تهران به عنوان پایتخت ایران در دامنه جنوبی البرز مرکزی واقع گردیده است. گسل شمال تهران به عنوان اصلی‌ترین ساختار این گستره، در بخش شمالی شهر قرار گرفته و مخروط‌افکنه‌های آبرفتی را از سنگ‌های آتشفشانی رشته‌کوه البرز جدا می‌سازد. در داخل شهر گسل‌های دیگری نیز وجود دارند که به نظر می‌رسد از لحاظ ساختاری با گسل شمال تهران مرتبط می‌باشند. مطالعه عوارض ریخت‌شناسی مانند رودخانه‌ها و مخروط‌افکنه‌های آبرفتی نشان‌دهنده فعالیت گسل‌های این گستره می‌باشد که بر مبنای این مطالعات می‌توان کوتاه‌شدگی و حرکات چپگرد را در طول این گسل‌ها مشاهده نمود. علاوه بر گسل‌ها تعدادی چین‌خوردگی نیز در داخل دشت تهران وجود دارند. مشاهدات صحرایی در طول ترانشه‌های موجود در سطح شهر نشان می‌دهد که چین‌خوردگی‌های موجود در دشت تهران فعال بوده و رشد آنها ناشی از فعالیت گسل‌های موجود در زیر این چین‌ها می‌باشد. عموماً گسل‌های موجود در زیر این چین‌ها فاقد گسیختگی‌های سطحی بوده و یا همراه با گسیختگی‌های اندکی می‌باشند، و از این رو از نوع گسل‌های پنهان در نظر گرفته می‌شوند. امتداد این ساختارها نسبت به گسل شمال تهران به صورت مایل بوده است که به نظر می‌رسد ناشی از تغییرشکل‌های چپگرد در طول گستره تهران باشد. فاصله میان چین‌های فعال و گسل شمال تهران به تدریج از سمت باختر به سمت خاور افزایش می‌یابد. با استفاده از آزمایش مدلسازی تجربی تأثیر تغییر ضخامت و شیب رسوبات بر موقعیت تشکیل و امتداد ساختارها مورد بررسی قرار گرفته است. براساس نتایج حاصل از این آزمایش می‌توان استنباط نمود که هندسه، روند و فاصله میان این ساختارها احتمالا توسط عواملی مانند کوتاه‌شدگی مایل و افزایش ضخامت و شیب رسوبات کنترل می‌گردد.
The capital city of Tehran is located to the south of central Alborz. The North Tehran fault, as the main structure of this region, perched on the northern part of the city and separate alluvial fans from volcanic rocks of the Alborz. There are several other faults within the city which seem to be structurally related to the North Tehran fault. Geomorphic study of fans and river deposits suggest that most of these faults are active and taking up both left-lateral and shortening in a wider zone to the south of North Tehran fault. In addition to faults there is distinct folding within the Tehran plain. Field observation along road cuts which cross these structures suggest that young folding in Tehran plain are active and escalate due to the activities of the underlying faults. There is little evidence of rupture in front of these structures and thus most of them are considered as blind faulting. The trend of these structures is oblique to the North Tehran fault which is probably due to distribution of left lateral deformation in wider zone within the Tehran plain. The distance between active folds and the North Tehran fault increase from west to east. Analog modelings were carried out to study the effect of thickness and slop of deposits on position and trend of structures within the Tehran plain. Results from these experiences show that geometry, orientation and distance between structures is probably controlled by oblique shortening of the zone, as well as increase in thickness and slope of the sedimentary deposits.
- امامی، م.ه. و همکاران، 1372، "نقشه زمین‌شناسی 1:100000 تهران"، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
- بربریان، م.، قرشی، م.، ارژنگ‌روش، ب. و مهاجر اشجعی، ا.، 1364، "پژوهش و بررسی ژرف زمین‌ساخت، لرزه‌زمین‌ساخت و خطر زمین‌لرزه- گسلش در گستره تهران و پیرامون (پژوهش و بررسی لرزه‌زمین‌ساخت ایران‌زمین) " ، چاپ دوم، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، گزارش شماره 56، 315 .
- کاوه فیروز، آ.، 1388، "بررسی‌های پارینه‌لرزه‌شناسی بر روی پهنه گسله شمال تهران (پاره گسله چیتگر)"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، 170 .
- وحدتی‌دانشمند، ف. و همکاران، 1376، "نقشه زمین‌شناسی 1:100000 شرق تهران"، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
- Abbassi, M. R., and Farbod, Y., 2009, “Faulting and folding in Quaternary deposits of Tehran’s piedmont (Iran)” , Journal of Asian Earth Sciences, V.34, 522–531.
- Alavi, M., 1996, “Tectonostratigraphic synthesis and structural style of the Alborz mountain system in northern Iran” , J.Geodynamic, V.21, 1-33.
- Allen, M.B., Ghassemi, M.R., Shahrabi, M., and Qorashi, M. 2003, “Accomodation of late Cenozoic oblique shortening in the Alborz range, northern Iran” , Journal of Structural Geology, V.25, 659-672.
- Axen, G.J., Lam, P.J., Grove, M., Stockli, D.F., and Hassanzadeh, J., 2001, “Exhumation of the west-central Alborz Mountains, Iran, Caspian subcidence, and collision- related tectonics” , Geology, V.29, No.6, 559-562.
- Berberian, M., and Yeats, R.S., 1999, “Patterns of historical earthquake rupture in the Iranian Plateau”, Bulletin of seismological Society of America, 89 (1), 120-139.
- Dellenbach, J., 1964, “Contribution à l'étude géologique de la région située à l'est de Téhéran (Iran)”, Faculté des Science de l'Universite Strasbourg (France), 117 pp. (inFrench).
- Engalenc, M., 1968, “Contribution a la Geologie Geomorphologie. Hydrogeologie, de la region de Teheran (Iran)”. C.E.R.H., Montpellier, France, 365.
- Jackson, J., Priestley, K., Allen, M., and Berberian, M., 2002, “Active tectonics of the South Caspian Basin” , Geophysical Journal International, 148, 214-245.
- Jackson, J., 2008, “Surviving natural disasters”. In: Survival: The Survival of the Human Race. Darwin College Lectures . Cambridge University Press, Cambridge, pp. 123-145.
- King, G. C. P., Vita Finzi, C., 1981, “Active folding in the Algeria earthquake of 10 October 1980” , Nature, 292, 22-26.
- Nazari, H., 2006, “Analyse de la tectonique recente et active dans l'Alborz Central et la region de Teheran:Approche morphotectonique et paleoseismologique” , Ph.D. thesis, Montpellier II:247, Montpellier, 294 .
- Nazari, H., Ritz, J.F., Ghassemi, A., Bahar-Firouzi, K., Salamati, R., Shafei, A., and Fonoudi, M., 2011, “Paleoearthquakes Determination of Magnitude ~6.5 on the North Tehran Fault, Iran” , Journal of Seismology & Earthquake Engineering (JSEE), Vol. 13, No.1, 159-166.
- Rieben, E.H., 1953, “Note preliminaire sur les terrains alluviaux de Teheran et particulierment du territoire de Shemran Bulletin de Labratoire” , Geolgie. Mineralogie. Geophysique et Museum de Geologique de l’Universite de Lausanne, V.105, 1–12.
- Rieben, E.H., 1955, “The geology of Tehran plain” , American Journal of Science, V.253, 617–639.
- Ritz, J.F., Nazari, H., Balescu, S., Lamothe, M., Salamati, R., Ghassemi, A., Shafei, A., Ghorashi, M. , and Saidi, A., 2012, “Paleoearthquakes of the past 30000 years along the North Tehran Fault, Iran” , Journal of Geophysical Research, Vol 117, 1-15.
- Shahidi, A., 2008, “Evolution tectonique du Nord de l’Iran (Alborz et Kopet-Dagh) depuis le Mésozoïque”, Ph.D. thesis, Université Pierre et Marie Curie: Paris, France, 500 .
- Solaymani Azad, S., Ritz, J.F., and Abbassi, M., 2011, “Left-lateral active deformation along the Mosha-North Tehran fault(Iran):Morphotectonics & paleoseismological investigations” , Tectonophysics, 497, 1-14.
- Stoöcklin, J., 1974, “Northern Iran: Alborz Mountains” , Geological Society of London, Special publication, V.4, 213-234.
- Tchalenko, J.S., Berberian, M., Iranmanesh, H., Bailly, M., and Arsovsky, M., 1974, “Tectonic framework of the Tehran region.in: Materials for the study of seismotectonics of Iran, North-central Iran” , Geological Survey of Iran, Report 29, 7-46.
- Tchalenko, J.S., 1975, “Seismotectonic framework of the North Tehran Fault”, Tectonophysics, V.29, 411–420.
- Vernant, P., Nilforoushan, F., Chery, J., Bayer, R., Djamour, Y., Masson, F., Nankali, H., Ritz, J.F., Sedighi, M., and Tavakoli, F., 2004, “Deciphering oblique shortening of central Alborz in Iran using geodetic data” , Earth and Planetary Science Letters, 223, 177-185.
- Yassaghi, A., 2005, “The effect of deep-seated transverse faults on structural evolution of west-central Alborz Mountion” , Dept of Geology, Tarbiat Modares University. Iran.
- Zanchi, A., Berra, F., Mattei, M., Ghassemi, M., and Sabouri, J., 2006, “Inversion tectonics in central Alborz, Iran” , Journal of Structural Geology 28, 2023-2037.