پهنهبندی تکتونیک فعال در گستره ساوه و پیرامون، جنوب غرب تهران
محورهای موضوعی :
بیژن عبداللهی
1
(دانشگاه خوارزمی)
حسين حاجی علی بیگی
2
(دانشگاه شهید بهشتی)
کلید واژه: شاخص­, های ریخت­, زمین­, ساختی فعالیت زمینساخت نسبی زمین­, ساخت فعال گستره ساوه ,
چکیده مقاله :
شاخصهای زمینریخت ساختی برای بررسی تاثیر فعالیت زمینساخت فعال و تشخیص ناهنجاریهای مرتبط با آن به‌ویژه در مناطقی که کار مطالعاتی کمّی بر روی این نوع فعالیتها در آن صورت گرفته، میتواند ابزار مفیدی باشد. منطقه موردمطالعه، واقع در گستره ساوه، بخشی از زون ساختاری- رسوبی ایران مرکزی است. با مطالعه نقشههای زمینشناسی و توپوگرافی و به‌کارگیری دادههای رقومی ارتفاعی، وضعیت فعالیت نسبی زمینساختی این گستره، با استفاده از برخی از شاخصهای ریخت زمینساختی ازجمله (Hi)، (Re) و(Bs) ، (AF)، (Vf)، (Vc) ،(V)، (SL) ، (Smf) و(Iat)، در هشت پیشانی و نه حوضه (شورپایینی، لار، بیدلو، امیرآباد، شوربالایی، اشتهارد، بوئینزهرا، عرب و خررود) با هم مقایسه شده است. شاخص انتگرال هیپسومتری ، بلوغ نسبی تمام حوضهها و فعالیت زمینساختی بیشتر حوضه عرب نسبت به سایر حوضهها را نشان میدهد. شاخص نسبت کشیدگی بیشترین کشیدگی برای حوضههای لار، شوربالایی و خررود و کمترین کشیدگی برای حوضه شور پایینی میباشد. شاخص عدم تقارن آبراههها بیشترین برافرازش را برای حوضه بیدلو نشان میدهد که برافرازش در سمت راست حوضه و ارتفاعات بین این حوضه و حوضه امیرآباد میباشد. شاخصهای نسبت پهنای دره به عمق، شکل دره و نسبت عرض دره به ارتفاع دره، همگی بیانگر بیشترین فعالیت زمینساختی در درههای واقع در مرز بین حوضههای شوربالایی و امیرآباد ، قسمت جنوبی حوضه لار و مرز بین امیرآباد و بیدلو میباشند. شاخص شیب آبراهه ، حوضههای خررود، بوئینزهرا و عرب را فعالترین حوضهها نشان میدهد. همچنین شاخص سینوسیتی پیشانی کوهستان، فعالیت زمینساختی بالا را برای تمام حوضهها بیان میکند. بر اساس نقشه پهنهبندی زمین ساختفعال نیز میتوان گفت، ارتفاعات موجود در مرز بین سه حوضه اشتهارد، شور بالایی و امیرآباد، حوضه لار و قسمتهایی از ارتفاعات موجود در بین حوضههای بیدلو و امیرآباد، دارای بیشترین فعالیت زمینساختی بوده و در کلاس زمینساختی 1 و بسیار فعال قرار گرفتهاند که متاثر از عملکرد گسلهای جارو، گمرکان،ایپک، تکیداق، علیشار میباشد. همچنین سایر قسمتها در امتداد پیشانی کوهستان نیز در کلاس زمینساختی 2 و فعال میباشند و مناطق پستتر حوضههایی مانند خررود و بوئینزهرا و عرب در کلاس زمینساختی 3 ، نسبتاً فعال و بخشهایی از حوضههای شور بالایی و شور پایینی در کلاس زمینساختی 4 و فعالیت کم قرار گرفتهاند. سه شاخص SL،Smf وVf حساس‌ترین شاخص‌ها نسبت به حرکات گسل‌ها میباشند. بالاترین نرخ شاخص SL برای حوضههای خر رود ، بوئینزهرا و عرب است که منطبق با موقعیت گسل جنب و لرزه زاي ایپک میباشد. همچنین فعالترین حوضه از نظر شاخص Smf ، حوضه امیرآباد است که در امتداد گسل تکیداق میباشد. کمترین مقادیر شاخص Vf در مرز بین حوضههای شور بالایی و امیرآباد میباشد که در اطراف گسلهای گمرکان و جارو میباشد.
Geomorphic indexes can be a useful tool for investigating the impact of active tectonics and the identification of related anomalies, especially in areas that quantitative research work has been done. The study area is a part of the Central Iranian structural-sedimentary zone, located in the Saveh area. By studying the geological and topographic maps and using digital elevation data, it was evaluated the rate of relative active tectonics of this area, using some of the geomorphic indexes such as Hi, Re ,Bs, AF, Vf, Vc, V, SL, Smf and Iat. These indexes which have been measured and compared in eight fronts and nine basins (Shur-payeinii, Lar, Bidlu, Amirabad, Shur-baleii, Eshtehard, Buin Zahra, Arab and Kharrud) resulted to present the active tectonic zonation map for the study area. The measured Hi index shows the relative maturity of all basins and the Arab basin has the most relative tectonic activity compared to other basins. The Re index shows the highest elongation for Lar, Bidlu and Kharrud basins and the least elongation for Shur-payeinii basin. The AF index shows the highest uplift for the Bidlu basin, which is located on the right side of this basin. Vf, Vc and V indexes represent the lowest rate of activity in the valleys which are located on the border between the Shur-baleii and Amirabad basins, the southern part is the Lar basin and the border between Amirabad and Bidlu basins. The Kharrud, Buin Zahra and Arab basins are the most active basins based on the SL index. The Smf index indicates the high activity for all basins. According to active tectonic zonation map, it is possible to show that on the border between the Eshtehard, Shur-baleii, Lar, Bidlu and Amirabad basins which are located in 1 class, have the highest degree of activity. These basins are affected by behavior Jaru, Gomorkan, Ipak, Takidagh, and Alishar faults. Other parts along the mountain fronts are also located in 2 class and are active. The low-lying areas (Kharrud, Buin Zahra and Arab basins) located in 3 class, have the least degree of activity. The highest rate of SL index is for Kharrud, Buin Zahra and Arab basins. This high rate resulted to the seismic and active Ipak fault. According to Smf index, Amirabad basin is the most active basins. Vf index represent the lowest rate which are located on the border between the Shur-baleii and Amirabad basins. This border is located on Jaru and Gomorkan faults.
اعلایی، م.، ده بزرگی، م.، قاسمی،م. و نوزعیم، ر.، 1397. ارزیابی زمینساخت جنبا در گستره بوئین زهرا-آوج، جنوب قزوین، نشریه زمینشناسی مهندسی، 1، 152-123.
آقانباتي، ع.، 1385. زمینشناسی ايران، انتشارات سازمان زمینشناسی و اكتشافات معدني كشور، چاپ دوم، 603 .
خیام، م. و مختاری، د.، 1382. ارزیابی عملکرد فعالیت تکتونیکی بر اساس مورفولوژی مخروط افکنه ها، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، 44، 10-1.
دلاوري، م.، .1381ژئوشيمی و پتروژنز ولکانيکهاي زرند ساوه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
رضایی مقدم، م.، مقامی مقیم، غ. و رجبی، م.، 1384. عوامل موثر در شکل‌گیری و گسترش مخروط افکنه رودخانه روئین در دامنه جنوبی آلاداغ در شمال شرق ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 79، 19-5.
عزتی، م.، آق تابای، م.، رقیمی، م. و شتایی، ش.، 1391. تجزیه و تحلیل برخی از شاخصهای ریخت زمین ساختی حوضه شیرین رود، کپه داغ مرکزی، مجله آمایش جغرافیایی فضا، 6، 16-1.
عمیدی، س.، 1363. نقشه زمینشناسی 250000: 1 ساوه، انتشارات سازمان زمینشناسی و اکتشاف معدنی کشور.
کرمی، ف.، 1388. ارزیابی نسبی فعالیت‌های تکتونیکی با استفاده از تحلیل‌های شکل سنجی در حوضه اوجان، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی ، 3، 154-135.
گورابی، ا. و نوحه‌گر، ا.، 1386. شواهد ژئومورفولوژیکی تکتونیک فعال حوضه آبریز درکه، پژوهش‌های جغرافیایی، 6، 196-177.
مددی، ع.، رضایی مقدم، م. و رجایی اصل، ع.، 1383. تحلیل فعالیت‌های نئوتکتونیک با استفاده از روش‌های ژئومورفولوژی در دامنه‌های شمال غربی تالش، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، 48، 138-122.
یمانی، م.، مقیمی، ا. و تقیان، ع.، 1387. ارزیابی تاثیرات نوزمین ساخت فعال در دامنه‌های کرکس با استفاده از روش‌های ژئومورفولوژی، تحقیقات جغرافیایی، 88، 136-117.
یوسفی، م.، امامی، م.ه.، علوی، م. و عروج نیا، پ.، 1379. نقشه زمينشناسى اشتهارد با مقياس 1:100 000، انتشارات سازمان زمینشناسی و اکتشاف معدنی کشور، تهران.
Alaei, M., Dehbozorgi, M. and Ghassemi, M.R., 2017. Evalution of relative tectonic activity of Buin Zahra-Avaj area , northern Iran., Arabian Journal of Geosciences, 10, 229.
Ambraseys N.N. and Melville C.P., 1982. A History of Persian Earthquake, Cambridge University Press, New York, 46, 219.
Amidi, S., Emami, M. and Michel, R., 1984. Alkaline Character of Eocene Volcanism in the Middle part of Central Iran and its Geodynamic Situation, Geologische Rundschau, 73, 917- 932.
Altin, T.b. and Altin, B.N., 2011. Development and Morphometry of Drainage Network in Volcanic Terrain, Central Anatolia, Turkey, Geomorphology 125, 485–503.
Azor, A., Keller, E.A. and Yeats, R.S., 2002. Geomorphic Indicators of Active Fold Growth,South Mountain–Oak Ridge Ventura Basin, Southern California, Geological Society of America Bulletin, 114, 745–75.
Berberian, M., 1983. The Southern Caspian: A Compressional Depression Floored by a Trapped, Modified Oceanic Crust. Canadian Journal of Earth Sciences, 20, 163-183.
Berberian, M. and King, G., 1981. Towards a Paleogeography and Tectonic Evolution of Iran. Canadian journal of earth sciences, 18, 210-265.
Ballato, P., Mulch, A., Landgraf, A., Strecker, M. R., Dalconi, M. C., Friedrich, A. and Tabatabaei S. H., 2011. Arabia-Eurasia Continental Collision, Insights from Late Tertiary Foreland-Basin Evolution in the Alborz Mountains, Northern Iran, Geological Society of America Bulletin, 123, 106-131.
Brunet, M.F., Granath, J.W. and Wilmsen, M., 2009. South Caspian to Central Iran Basins, Introduction, Geological Society, London, Special Publications, 312, 1-6.
Bull, W.B., 2007. Tectonic Geomorphology of Mountains, a New Approach to Paleo Seismology, Blackwell, Malden, 328.
Bull, W.B. and McFadden, L.D., 1977.Tectonic Geomorphology North and South of the Garlock Fault, California, Geomorphology in Arid Regions, Proceedings of the Eighth Annual Geomorphology Symposium, State University of New York, Binghamton, 115–138.
Burbery, C.M., Cosgrove, J.W. and Liu, J.G., 2010. A stady of fold characteristics and deformation style using the evalution of the land surface, Zagros simply folded Blt, Iran, Geological Society of London,10,139-154.
Caillat, C., Dehlavi, P. and Jantin, B.M., 1978. Géologie de la région de Saveh (Iran), Contribution à l'étude du Volcanisme et du plutonisme tertiaires de la zone de l'Iran central, Université Scientifique et Médicale de Grenoble.
Chiu, H.Y., Chung, S.L., Zarrinkoub, M.H., Mohammadi, S.S., Khatib, M.M. and Iizuka, Y., 2013. Zircon U–Pb Age Constraints from Iran on the Magmatic Evolution Related to Neotethyan Subduction and Zagros Orogeny, Lithos, 162, 70-87.
El Hamdouni, R. C., Irigaray, T., Fernández, J. Chacón, and Keller, E.A., 2008. Assessment of Relative Active Tectonics, Southwest Border of the Sierra Nevada (southern Spain). Geomorphology 96,1, 150-173.
Figueroa, A.M. and Knott, J.R., 2010. Tectonic Geomorphology of the Southern Sierra Nevada Mountains (California): Evidence for Uplift and Basin Formation. Geomorphology, 123, 1-2.
Guarnieri, P. and Pirrotta, C., 2008. The Response of Drainage Basins to the Late Quaternary Tectonics in the Sicilian Side of the Messina Strait(NE), Geomorphology, 95, 260-273.
Hack, J.T., 1960. Interpretation of Erosional Topography in Humid Temperate regions: American Journal of Science, 258, 80–97.
Hare, P. W. and Gardner, T., 1985. Geomorphic Indicators of Vertical Neotectonism along Converging Plate Margins, Nicoya Peninsula, Costa Rica, Binghamton Symposia in Geomorphology, 15, 75-104.
Horton, R.E., 1945. Erosional Development of Sterams and their Drainage Basins: Hydrophysical Approach to Quantitative Morphology, Geological Society of America Bulletin, 56, 275-370.
Hovius, N., 2000. Macroscale Process Systems of Mountain Belt Erosion, Geomorphology and Global Tectonics, In: Summerfield, M. A. (Ed.), 77-105.
Kazmin, V.G., Sbortshikov, I. M., Ricou, L. E., Zonenshain, L. P., Boulin, J. and Knipper, A. L., 1986. Volcanic Belts as Markers of the Mesozoic- Cenozoic Active Margin of Eurasia, Tectonophysics, 123, 123-152.
Keller, E.A., and Pinter, N., 2002. Active Tectonics: Earthquakes, Uplift, and Landscape(2nd Ed).Prentic Hall, New Jersey, 362.
Mayer, L., 1986. Tectonic Geomorphology of Scarpments and Mountain Fronts. Active tectonics, Chapter7, 125-135.
Menéndez, I., Silva, P. G. and Martín-Betancor, M., Pérez-Torrado, F. J., Guillou, H. and Scaillet, S., 2008. Fluvial Dissection, Isostatic Uplift, and Geomorphological Evolution of Volcanic Islands (Gran Canaria, Canary Islands, Spain), Geomorphology 102,1, 189-203.
Menges, C. M., 1987. Temporal and Spatial Segmentation of the Pliocene-Quaternary Fault Rupture along the Western Sangre de Cristo Mountain Front, northern New Mexico, Geological Society of America,131 .
Ramirez- Herrera, M.T., 1998. Geomorphic Assessment of Active Tectonics in the Acambay Graben, Mexican Volcanic Belt, Earth Surface Pricesses and Land Forms, 23, 317-322.
Singh. V., Tandon, S.K., 2008. The Pinjaur Dun and Associated Active Mountains Fronts, NW Himalaya, Tectonic Geomorphology and Morphotectonic Evolution, Geomorphology 102, 376-394.
Visteras, C., Calvache, M., Juses, M. and Fernandez, J., 2003. Differential Features of Alluvial Fans Controlled by Tectonic of Ecstiatic Accommodation Space, Examples from the Betic Cordillera, Spain, Geomorphology, 50, 181-202.
Wells, S. G., Bullard, T. F., Menges, C. M., Drake, P. G., Karas, P. A., Kelson, K. I., Ritter, J. B., 1988. Regional Variations in Tectonic Geomorphology along a Segmented Convergent Plate Boundary, Pacific Coast of Costa Rica, Geomorphology 1, 239-265.